Калісьці былі мы

I

Роўна ў дзевяць вечара пачуўся стук у дзверы. Гаспадыня кватэры, Раіса Міронаўна, павольна ўзяла пульт ад тэлевізара, паставіла праграму навін на паўзу і з трывогай паднялася з канапы. Жанчына чакала гасцей раніцай, але яны не з'явіліся нават на абед, і вось, нарэшце, толькі цяпер пастукалі ў дзверы. У гэтую хвіліну, з-за непрыемных навін, якія абмяркоўвалі суседзі і навінавыя інтэрнэт парталы, яна адчувала неспакой. Раіса Міронаўна спадзявалася, што госці нясуць толькі добрае і застануцца ў яе як мага больш. Пальцы рук злёгку падрыгвалі ад старасці, а афарбаваныя сівыя валасы ў цёмны тон казалі пра нямірэнне са старэннем. Жанчына баялася выглядаць старэй сваіх гадоў, таму старалася сачыць за сваёй скурай і ў цэлым за здароўем. Але ў гэты дзень, ці то ад перажыванняў, бо даходзілі нядобрыя чуткі да яе, ці то ад недахопу пазітыўных сцэн на экране, Раіса Міронаўна забылася пра сябе. З усходам сонца ў галаву загружаліся непрыемныя падзеі, якія даносіліся з суседняга пад'езду, і толькі цяпер яе адцягнуў ад гэтага чаканы падыход гасцей. Шарпаючы тапкамі па падлозе, жанчына падышла да дзвярэй. У гэты момант яна думала пра сына і пра першую сустрэчу з будучай нявесткай, аб абяцаным знаёмстве, якое, на яе думку, павінна прайсці, безумоўна, вельмі прыемна.

– Паша, гэта ты? – спытала Раіса Міронаўна, паварочваючы замок.

– Так, мам. Хто ж яшчэ?

Жанчына адчыніла дзверы і ўпусціла свайго меншага сына, які жыў у абласным цэнтры, у адным горадзе з ёй. Адзіная дачка і старэйшы сын знаходзіліся далёка, да мамы прыязджалі нячаста.

У кватэру ўвайшоў круглатвары, бялявы Паша Лісаковіч. Ён быў адзін. У лёгкай спешцы, спярша абняў маці, затым вымавіў:

– Знаёмства адкладзена.

Сын рушыў, каб вымыць рукі і сесці за стол.

– Што такое, чаму ты без яе? Дзе Марына? – перажывала Раіса Міронаўна, – Што, насамрэч, там у вас? – тупала следам, думаючы пра сябе: "Ці не здарылася што? Чаму ён прыйшоў так позна і адзін?".

Мама адпусціла пытанні, вырашыла накрыць на стол, а ўжо потым пачуць ад сына адказы. Чакаючы прыход Пашы раніцай, яна прыгатавала сырнікаў, зараз жа падагрэла і паставіла іх на стол, таксама дадала да стала смятану і сочыва.

Сын зайшоў у невялікую кухню, дзе пахла смачным. Ён падняў вочы на насценны гадзіннік. Чорныя стрэлкі замерлі на палове пятага.

– Мам, гадзіннік у цябе не робіць, – пачаў ён.

– Дзе Марына? Ты зноў хаваеш нешта ад мяне! Ой, не …вы разышліся?

– Усё добра ў нас. Мам, даруй. Гэта я ва ўсім вінаваты, што мы не прыйшлі да цябе разам. Мне па рабоце трэба было ад'ехаць. А заўтра я ў камандзіроўку, у Менск.

– Ты што! Ты заўтра не едзь у Менск! Там такое творыцца… – з воклічам сказала Раіса Міронаўна, а затым ціха задумалася, – Як там наш Сяргей? На тэлефонныя выклікі не адказвае…

– Батарэйку купі. Ты заўтра па хлеб будзеш спускацца?

Мама толькі адкрыла рот, не паспела сказаць ні слова, як ізноў стала слухаць.

– Заўтра, як пойдзеш, не забудзься ў краме батарэйку купіць. Я прыеду, устаўлю яе і павешу гадзіннік на сцяну. Сама не лезь. І выходзь паболей з кватэры, як табе лекар рэкамендаваў. А то ты выглядаеш хмурна. Надвор'е сёння было выдатнае. Ты спускалася ў сквер, галубоў карміла?

Раіса Міронаўна не хацела хваляваць сына сваімі трывогамі, але ўсё ж, чакала зручнага моманту, каб пераканаць сына не ехаць у сталіцу. Паша працягваў гаварыць, зняў са сцяны гадзіннік, затым дастаў з іх акумулятар.

– Трымай. Вось такую купіш, – працягнуў ён батарэйку і пакінуў гадзіннік на стале.

Мама кіўнула, прыбрала батарэйку ў кішэню цьмяна-сіняга халата, а затым вымавіла з лёгкай запінкай у голасе:

– Бог з гэтым, сынок… Вунь, званок дзвярны спярша трэба адрамантаваць. А то неяк не па-людску. Суседка, Валянціна Пятроўна, сваімі слабымі рукамі не дастукаецца да мяне. Падумае, што я памерла.

– Суседка няхай тэлефануе табе, перад тым, як зайсці. А дзвярны званок я паслязаўтра адрамантую, разам з гадзіннікам. Усё зраблю, толькі потым. Я сёння не магу, зараз толькі на хвіліну забег, дый і цямнее ўжо. Я хацеў адведаць цябе і сказаць, што заўтра ўжо не заеду. Пасля камандзіроўкі, потым усё зраблю! – адказаў сын, сеў за стол і ласкава заўсміхаўся, быццам гатовы ў чымсьці добрым прызнацца.

Раіса Міронаўна таксама прысела на крэсла, за стол. Яна не адчувала радасці і цеплыні ў душы. Моўчкі падсунула цёплыя сырнікі бліжэй да сына, а затым коратка вымавіла:

– Не надумаўся, усё ж такі?!

– Пра што гэта ты? – рабіў недаўменны выгляд сын.

– Усё пра тое ж! Ніяк не пазнаёміш мяне з Марынай. Ці яна сама, адна, да мяне заедзе? Ой, не пра гэта зараз. Я сёння чытала, што ў Менску рабочыя захварэлі нейкай страшнай хваробай.

– Ну, мам, пазнаёмлю, пазнаёмлю з Марынай, але не зараз. Ты ведаеш, няма часу. Але абавязкова пазнаёмлю, ужо хутка. Мы толькі пераехалі ў новую кватэру. А з пераездам усе гэтыя клопаты… Пакуль тое, пакуль іншае. Скрынкі яшчэ не ўсе раскрытыя. Вось разбяром усё і абавязкова цябе пазнаёмлю. Ты як? Атрымліваецца добра паспаць? Ці дапамагаюць тыя таблеткі, што Ева прывезла з-за мяжы? – перакладаў размову Паша, згадаўшы сястру.

– Ох, паспала… Сынок, вечна ў цябе няма часу! Я, напэўна, хутчэй памру, чым дачакаюся знаёмства, чым убачу на якой дзяўчыне ты хочаш ажаніцца. І таблеткі не дапамогуць дачакацца. Ты паглядзі на мяне …на старую. На бацьку ў цябе быў час. Супакоіць бог яго душу. Пры ім, дык ужо адрамантаваў бы ўсё. А як на матку, дык часу няма. Дзвярны званок ужо месяц абяцаеш адрамантаваць. Так і з гадзіннікам будзе, і з Марынай. Ой. Ох. Сынок не выязджай заўтра ў Менск. Прашу! Прыходзьце заўтра з Марынай да мяне.

– Як гэта не ехаць? Праца ў мяне такая. Трэба мама, трэба.

– Там жа, не зразумець, што дзеецца.

– Вось я з'езджу і даведаюся.

– Няма ў мяне болей сіл спакойна думаць. Кажу табе, сэрцам адчуваю, застанься заўтра дома! Бальнічны вазьмі ці адгул!

– Не прыдумляй. Усё будзе добра.

– Вечна ты мяне не слухаеш. Сырнікі вунь еш, пакуль не астылі. Чакала вас раніцай, бачыш колькі часу прайшло. Дзень увесь чакала, а ты толькі цяпер прыйшоў!

Раіса Міронаўна адвярнулася. З пакрыўджаным тварам яна паглядзела ў акно, за якім прыгожа гарэў летні захад сонца пераліваючыся апошнімі прамянямі. Ёй здавалася, што ўсе надзеі пакінулі яе, зніклі, і цярпення працягваць размову ўжо не было. Яна адчула сябе нешчаслівай гераіняй серыяла, таго самага, які глядзела ўвесь дзень пры чаканні гасцей. Таму сталася яшчэ больш сумна, быццам з ёй здарылася тое ж самае, што ў апошняй серыі.

– Ну, ты чаго, мама?! – сказаў Паша, ядучы, – Я ж да цябе прыязджаю. Не кідаю. Ты не хвалюйся, паслязаўтра дакладна ўсё адрамантую.

Маці маўчала не болей за хвіліну, а затым паглядзела на сына са смуткам.

– Не ў гэтым жа справа… – з непакоем адказала яна.

– Ты маеш рацыю. Як вярнуся са сталіцы, пазнаёмлю цябе з Марынай. Яна адкіне ўсе свае справы і прыедзе паслязаўтра са мной да цябе! – упэўнена адказаў сын.

У пацьмянелых блакітных вачах Раісы Міронаўны спачатку заззяў агеньчык. Яна без ваганняў зноў паверыла яго словам. У галаву адразу палезлі добрыя думкі, верачы, што ў гэты раз будзе без сюрпрызаў і словы сына не развеюцца, як пыл па ветры. У першую чаргу, яна зычыла свайму сыну добрую жонку, бо яго першы шлюб скончыўся няўдала. Затым, агеньчык у вачах зноўку пацьмянеў: жанчына ўспомніла размовы, якія хадзілі па шматпавярхоўцы.

– Кажуць, адна сям'я з нашага дома захварэла. Пасля таго, як мужчына вярнуўся з Менску, – устрывожаным голасам казала яна, – Застанься дома. Паслухай, мяне. Я чытала, што цэлая брыгада будаўнікоў, пасля працы ў метро, захварэла. Можа, сынок, пакуль не едзь у камандзіроўку.

– Усё ў Менску добра. Калі б гэта было праўдай, я б дакладна ведаў. Добрыя журналісты пра такое ведаюць. Не перажывай, гэта ўсё няпраўда. А тое, што ў суседнім пад'ездзе захварэла сям'я, то можа ўся сям'я з'ела нешта не тое, атруцілася.

– Сяргееўна з дваццаць першай кватэры ўчора казала пра страшныя рэчы, што побач хвароба нейкая ходзіць. Зачынілі ўвесь пад'езд. Можа, чуткі, а можа… Ой, баюся…

– Мам, далібог, адкуль ёй ведаць. Яна, як і ты, начытаецца ўсяго з інтэрнэту, а потым перажываеце толькі. Не трэба верыць усяму, што пішуць. Усё будзе добра са мной.

– Ой, сынок, нешта на душы неспакойна… Я і Сяргею тэлефанавала, але твой брат усё заняты, не адказвае мне. Ці не здарылася што з ім?

За акном сціхаў горад, людзі спяшаліся па сваіх дамах, а Раіса Міронаўна нікуды не спяшалася. Сын яшчэ трохі пагаварыў з ёй, а затым паглядзеў на наручны гадзіннік і ўстаў з-за стала. Раіса Міронаўна яшчэ болей расхвалявалася, яна неспакойна адпускала сваё дзіця, думала аб смутнай будучыні і ні пра што іншае. Хай сэрца яе стукала як маладое, але трывогі пераносіліся цяжка. Яна выпіла таблетку.

– Ну ўсё, мам. Мне пара. Чакай мяне з Марынай! Хутка з ёй пазнаёмлю! – сказаў Паша, збіраючыся сыходзіць.

Толькі гэта грэла матчыну душу, што сын не быў адзін, што вось-вось ён ажэніцца. Раісе Міронаўне стала лягчэй. "Усё будзе добра! Бог цябе абароніць, зберажэ ад пошасці!" – падумала яна, уздыхнула і перахрысціла сына. І ні пра які іншы расклад жанчына ўжо не думала. Нават ні на секунду не праслізнула думка, што ў сям'ю прыйдуць беды. Гэты серыял яе думак мог шчасліва завяршыцца, але прыгожае ўяўленне, зноўку разбавілася трывогай.

Калі сын сыходзіў за дзверы, Раіса Міронаўна сказала яму:

– Як будзеш у Менску, да Сяргея не забудзься заехаць. Ты даўно брата не бачыў. А сям'я павінна трымацца разам. Спадзяюся, усё ў яго там добра.

– Усё добра ў яго, – Паша ціха пагадзіўся і кіўнуў галавой, паспяшаўся да машыны.

На вуліцы, ля пад'езда, яго сустрэў дзед Валодзя. Сівавалосы, нізкі стары ў спартыўным касцюме, які жыў паверхам ніжэй Раісы Міронаўны. Ён ведаў Пашу ўсё яго жыццё.

– Лісаковіч, стаяць! – выгукнуў дзед хрыплым голасам і сеў на лаўку, пад пухнатыя галіны бэзу, якія асвятляліся ліхтаром.

– Ох, гэта вы! Вечар добры! – са здзіўленнем вымавіў Паша, з-за спешкі, не адразу заўважыў старога сябра.

– Сядай, пабалбатаем! – працягваў гаварыць дзед, – Прыязджаў да матулі?

Кіўнуў у адказ Лісаковіч, спыніўшыся ля сваёй машыны, а дзед Валодзя ўсё казаў:

– Правільна, дапамагчы ёй трэба. А то, яна мяне не падпускае, кажа, сын прыедзе – усё зробіць! – пераклаў дзед свой кій з рукі да краю лаўкі, – Раіса табе казала, што сёння ў нашым доме памерлі людзі? Глянь-ка, нават дагэтуль хуткая і міліцыя стаяць. У ахоўных касцюмах, вунь, паглядзі, ходзяць яшчэ, няўжо зноў якая халера?

– Прабач, дзед, спяшаюся. У наступны раз пагутарым! – адказаў Лісаковіч і нават не зірнуў у бок машын экстранай дапамогі, а сеў за руль свайго аўтамабіля і з'ехаў.

Дзед Валодзя пакруціў галавой і прамовіў:

– Эх, Пашка, бяжыць, спяшаецца кудысьці. Непаслухмяны Пашка. Як у дзяцінстве, на месцы не стаіць. Відаць жа, пра маці нават сёння не паклапаціўся. Што за журналіст такі шалапутны, не цікавіцца здарэннем у двары, – паглядзеў ён на шэрага ката, які падышоў да ног, – А ты, адкуль прыйшоў? Не спяшайся, пасядзі са старым, помурлыкай мне.

II

На наступны дзень Лісаковіч наведаў Міжнародную спецыялізаваную экалагічную выставу, якая адкрывалася ў Цэнтральным раёне Менску. Па рабоце трэба было сабраць не толькі цэласны матэрыял аб мерапрыемстве, але і надаць вялікую ўвагу сваім, землякам, Гарадзенскай моладзі, якая прадстаўляла свае рашэнні па развіцці экаўпакоўкі. Лісаковіч даўно не быў у сталіцы, тры гады як. Да камандзіровак ён ставіўся добра і таму выклікаўся першым. Яму хацелася імчацца наперад, хацелася расці ў журналістыцы, працаваць у самай папулярнай крыніцы. Таму, мужчына імкнуўся як мага болей пра сябе заявіць, збіраў рознабаковы матэрыял, сам шукаў важныя тэмы, над якімі трэба было паразважаць. З-за чаго начальства вырашыла, што яго ўвага годна сталічнай выставы.

На сваёй машыне Лісаковіч спакойна дабраўся да Нацыянальнага выставачнага цэнтра. Перад самым пачаткам мерапрыемства, ля ўваходу, ён сабраў меркаванні простых людзей, спытаў аб іх чаканнях і значнасці выставы. Затым, увайшоўшы ва ўнутр будынка, ён падвоіў крок, каб, спяшаючыся ахапіць усю інфармацыю, якая прадстаўлялася там. Лісаковічу хацелася раней за ўсіх апублікаваць артыкул аб прадстаўленні экалогіі цяперашняга часу і аб яе развіцці ў будучыні, у яе розных галінах.

На працягу наступнай гадзіны журналіст старанна рабіў сваю працу, падыходзіў да самых цікавых, на яго погляд, выставачных кутках. І калі задуменны Лісаковіч праходзіў міма не зацікаўленай экспазіцыі, ён пачуў жаночы голас, які імгненна памяняў яго планы.

– Паша? Паша, Лісаковіч!? – пачулася з боку.

Паспешлівы журналіст адразу спыніўся, з цікавасцю павярнуўся на голас. Ён быў здзіўлены нечаканасцю сустрэць тут знаёмы твар. Лісаковіч хутка пазнаў гэтую дзяўчыну ў белым халаце. Перад ім стаяла Ірына, той самы чалавек, з якім ён цесна меў зносіны ва ўніверсітэце. Будучы студэнтамі, яны кахалі адно аднаго, але пасля першага года вучобы Пашу надакучылі заняткі, і ён пайшоў у войска. Зносіны з Ірынай хутка зніклі. А калі ён вярнуўся да цывільнага ладу жыцця, то абраў сабе новы ўніверсітэт, новы напрамак, паступіў на журналістыку завочна. За доўгія мінулыя гады ён не шукаў магчымасці наладзіць стасункі з Ірынай.

З першага погляда Лісаковіч заўважыў, як змянілася Ірына: стала нейкай іншай, не толькі пасталелай, але і здавалася, што яе ўнутраны свет таксама стаў іншым. Лісаковіч быццам убачыў у ёй новага чалавека, але нягледзячы на гэта, прыгожая ўсмешка, ямачка на шчацэ і бляск карых вачэй – засталіся прыемна знаёмымі. Ірына паправіла чорныя валасы, стрыжаныя пад карэ, шчыра заўсміхалася, калі ўбачыла неабыякавага ёй чалавека. Нечаканая сустрэча абудзіла ў жаночых грудзях знаёмае цяпло. Яна хацела абысці стол і стэнды, падысці да яго і моцна абняць, але ногі быццам не слухаліся. Лісаковіч падышоў першым.

– Прывітанне, – ціха вымавіў ён з усмешкай.

– Сардэчна запрашаем на выставу! – адказала Ірына і паправіла акуляры з чорнай аправай, – Чаму праходзіш міма? А, разумею, верагодна, мая тэма экатурызму цябе не цікавіць!

– Я здзіўлены. Праз столькі гадоў, тут, вось так, мы сустрэліся. Ты мяне пазнала. Я не змяніўся? – з ласкаю ў голасе, але з вінаватай трывогай мінулага, казаў Лісаковіч, крыху забыўшыся пра сваю работу.

Ён быў апрануты з густам, гладка паголены, а кароткая прычоска надавала маладосці. Гэта быў не той хлапчук, якога яна ведала, перад ёй стаяў мужчына, які прыемна прыцягваў яе ўвагу.

– Я цябе любога пазнаю, і ўсё роўна мне, колькі часу пройдзе. Так, ты толькі злёгку паправіўся і гэта выдатна. Стаў дужым. У момант нашай апошняй сустрэчы ты быў занадта худым, – ненадоўга з’явілася паўза, пасля якой, яна прадоўжыла, – А я, па-ранейшаму турызмам і экалогіяй займаюся, не пайшла па бацькавай лініі. Як табе выстава? Працуеш тут ці зацікаўлены гэтым, ці так …марнуеш час?

– Не схлушу, калі скажу, што ад выставы я чакаў большага. Але спадзяюся, мая публікацыя выйдзе не горшай, надасць размах і ідэю грамадству. Ты са мной пагодзішся, экалогія – гэта важны аспект нашага жыцця, нашага свету.

– Згодна. Па бэйджу бачу, ты ўсё ж скончыў універ, стаў журналістам?! Варта было таго?.. Знайшоў у журналістыцы сябе? Знайшоў, што шукаў? – спытала Ірына, успамінаючы іх расставанне, а затым дадала, – У цябе кальца няма, развёўся ці па-ранейшаму халасты …а можа зняў яго?

– Я перажыў развод… А ты як?

– Я таксама адна, – ухмыльнулася Ірына і паправіла залаціста-зялёны бранзалет на правай руцэ.

Ізноў павісла няёмкая паўза. Лісаковіч неспадзявана апусціў вочы на тое самае ўпрыгожванне, падоранае ім у адзін з выдатных, закаханых дзён. "Бранзалет пры табе?!" – здзіўлена, падумаў ён. Ірына заўважыла, як хвалююча глядзеў Лісаковіч і таму, прыйшла ў замяшанне, паспяшалася прыкрыць ўпрыгожванне рукавом халата.

– Што здарылася, чаму тут былі ўрачы? – загаварыла яна, – Ты ведаеш, што здарылася з тым пацярпелым каля буфета? Я крыху перапалохалася, калі людзі стоўпіліся, а потым разбегліся. Страшна стала за сябе.

– Гэй! – у размову ўлез цёмнавалосы калега Ірыны, смуглявы хлопец Мікіта Школік, – Я ж усё бачыў і табе ўжо ўсё распавёў! Я падбег да натоўпу, падумаў, што чымсьці магу дапамагчы. Ірына, можа, сябар твой не ў курсе, але я заўсёды дапамагаю людзям, не стаю збоку. Дык вось, я бачыў цёмную пляму на шыі ў таго хворага, што гучна сіпеў ад болю. Чорная, няроўная. Як клякса, якая вылазіла з-пад кашулі. Мужчына сціскаў рукі, злосна глядзеў на ўсіх, хто атачаў яго. Вось, так, – спрабаваў адлюстраваць злосны погляд Школік, – Потым, я заўважыў, што яшчэ адна такая пляма з'явілася на руцэ ў яго жонкі, але маленькае і небалючая. Жанчына не рэагавала на сваю метку. А яе муж, ну вы чулі, як ён крычаў ад болю. Гэта было падобна на пякельныя пакуты. А я стаю такі і думаю, а чым я яму дапамагу!?

Школік казаў хутка, трывожным тонам. Некаторыя літары псаваліся ў яго вуснах, ліліся так, што слухачам даводзілася ўслухоўвацца амаль у кожнае слова і толькі праз секунду прыходзіла разуменне, што было сказана. Мозг суразмоўцаў з тармажэннем апрацоўваў невыразныя словы і, падобна тэсту, хутка збіраў літары ў адно цэлае, падбіраў правільны сэнс, разбіраў гаворку.

– Мікіта, дзякуй! – спыніла свайго балбатлівага калегу Ірына, далей слухаць ёй было нецікава.

І Лісаковічу не хацелася болей услухоўвацца і разбіраць, як задачу, спешныя словы Школіка. Ён адвярнуў ад яго вочы і паглядзеў на Ірыну, загаварыў ціхім голасам:

– Я запытаў відавочцаў, кажуць, што мужчына атрымаў апёкі. Але ніхто не можа зразумець ад чаго. Ён быў у бяспецы і раптам адчуў боль. Я ўжо бачыў сёння ў горадзе не адну машыну хуткай дапамогі, калі ехаў сюды. Супадзенне, выпадковасць ці ж не? Я павінен напісаць пра гэта. Але, пасля, я ж тут па-іншай нагодзе. Ты не супраць, я цябе сфатаграфую, для матэрыялу?

– Так, добра! – устала ля свайго стэнда Ірына і ўзяла зялёную брашуру, – Цяпер, табе прыйдзецца напісаць і пра мяне.

– Нас дваіх! – імкліва падышоў і раўніва загаварыў Школік, – Мы тут удваіх працуем!

Лісаковіч адступіў назад, зрабіў фота і вярнуўся.

– Добра, – адказаў ён напаўголаса, – Мне пара ісці.

– Паша, пачакай! – усміхнулася Ірына і адышла ад калегі, – Можа, яшчэ сустрэнемся, пасля выставы? Ты ў Менску жывеш? – ласкава казала яна з відавочнымі ноткамі хітрасці.

– Даруй. У мяне шмат працы, – не хацеў прадоўжваць размову Лісаковіч, уважліва разглядаючы знаёмыя, прыставучыя вочы.

– Ты маеш рацыю, нам усім трэба працаваць. Разумею. Паша, можа, ты ўсё ж знойдзеш час. У мяне для цябе ёсць вельмі цікавая гісторыя. Як раз тая, якая табе дапаможа напісаць добры артыкул, а не вось пра гэта, сумнае. Апісваць імпрэзы – гэта не твой узровень. Ты калі-небудзь думаў пісаць пра большае, стаць індывідам? – заводзіла новую размову Ірына.

Яна не хацела, каб ён сыходзіў назаўсёды і шукала спосабы прымусіць яго застацца, вярнуцца. Здавалася, што гэтая іх сустрэча была не выпадковай. Ірына хутка вымавіла першую думку, якая загарэлася ў галаве, якая не несла ў сабе поўнай карціны, але ўсё ж такі магла прыцягнуць вялікую цікавасць у чалавека насупраць. Лісаковіч, як рыба, клюнуў на прынаду і гатовы быў яе праглынуць.

– Пра якую гісторыю ты кажаш? – зацікавіўся ён.

– Потым сустрэнемся, і я ўсё падрабязна раскажу, а то нам працаваць трэба. Добра? Паша, ты мне яшчэ не адказаў на мінулае пытанне. Ты ў Менску жывеш? – трохі прыжмурыўшы вочы спытала Ірына.

– Усё, потым. Ведаеш, так, давай, давай усё пазней абмяркуем. Так будзе лепей. А то зараз, і праўда, часу няма. Тут, на гэтым месцы, сустрэнемся. Толькі абяцай, што гісторыя варта майго часу! Убачымся! – сыходзячы, пры канцы Лісаковіч коратка зірнуў на Школіка, які глядзеў на яго спадылба, як злы паляўнічы.

– Запэўніваю! Галоўнае, вярніся і не прапусці свой шанец! – узрадавалася Ірына, яе бледныя шчокі злёгку паружавелі.

Лісаковіч змешваўся ў натоўпе, знік у людскіх постацях. Ірына міжволі, сціпла ўсміхнулася яму ўслед, правяла поглядам шырокія плечы, а затым доўга стаяла нерухома. Яна цяпер думала, што ў жыцці няма ніякіх няўдач, а толькі правільныя шляхі. Вочы нібы застылі, галава замерла, думкі пра Пашу сляпілі і адводзілі ў бок – няважным стала, што адбывалася побач. Тонкія пальцы несвядома круцілі бранзалет. Ірына неасцярожна ўспамінала іх гарачае каханне, іх пацалункі і доўгія размовы.

– Ірына! – цвёрда, бадзёра вымавіў Школік, – Людзі падышлі.

І тут жа, Ірына адышла ад сваіх прыемных думак, перавяла іх на працу.

III

Лісаковіч адправіў сваю справаздачу аб праведзенай рабоце ў рэдакцыю, вярнуў ноўтбук у заплечнік, і адчуў, што настаў вольны час. Ён хацеў заехаць да брата, затым вярнуцца дадому, але гісторыя Ірыны прыцягнула яго цікаўнасць. Зацікаўленасць вярнула журналіста да працы, патрэба ў цікавым аповедзе авалодала ім. Ён не мог адмовіцца ад такой магчымасці. Бо, не даведаўшыся ўсёй гісторыі, на яго б накінулася пакута сумлення. Лісаковіч задаваўся б пытаннем: "Ці магла тая гісторыя дапамагчы мне падняцца па кар'еры на прыступку вышэй?" . Цяпер нішто і ніхто не мог утрымаць яго патрэбы, і ён вярнуўся да Ірыны.

– Я зноў тут. Гатовы ўважліва слухаць, – пачуўся голас Лісаковіча.

Яна зноўку заззяла, як юная дзяўчынка. Шчыра магла прызнацца сабе, што схілялася да таго, што ён уцячэ, але сказала яму адваротнае.

– Чакала! Верыла, што ты прыйдзеш! – адказала яна, папраўляючы прычоску, – Тут становіцца неспакойна. Выставы толькі стамляюць мяне. Ты на машыне?

– Так, – хутка адказаў Лісаковіч і задумаўся: – "Па якой гэта прычыне закрываюць выставу раней?"

– Выдатна! Мой калега тут усё збярэ, прыбярэ. Мы можам ехаць! – Ірына адклала халат, які хаваў дзелавы сіні касцюм, строга паглядзела на калегу і сказала, – Я болей не вярнуся сюды. Мікіта, ты справішся! Прыбяры дробязь у скрынкі і на гэтым усё!

– Ну не! – прастракатаў дваццацішасцігадовы Школік, адстаўляючы скрынкі ў бок, – Я тут не застануся, тут становіцца жудасна. Людзей усё меней і меней. Ахоўнікі ўжо ўсіх выправаджваюць. Потым вернемся за рэчамі. Я з вамі! Вы куды едзеце?

– Не ведаю, – суха адказаў Лісаковіч, разборліва пачуўшы толькі пытанне.

– Едзем у кавярню?

Лісаковіч паціснуў плячыма і адвярнуўся. Яму было ўсё роўна, ці паедзе гэты незнаёмы чалавек з ім ці не. Галоўнае – не прапусціць расказ Ірыны. Яе маўчанне і спакойныя паводзіны толькі ўзмацнялі інтарэс. Хацелася зразумець, ці няма ў гэтай сітуацыі хітрага фокусу.

Школік страціў жаданне працягваць размову і замоўк, пакінуў экспазіцыю.

Энергічная і мэтанакіраваная Ірына першай убачыла ўзброеных людзей, першай падалася да выхаду.

– Ты куды так хутка памчала? Пачакай! – спытаў Лісаковіч ёй у спіну.

– Табе яшчэ патрэбны матэрыял? Едзем да чалавека, які ведае шмат сакрэтаў! – паспешліва цокала абцасамі Ірына.

– Спадзяюся, гэта не твае хітрыкі! – даганяючы, сказаў Лісаковіч.

Падбег да іх Школік і смела, з рэўнасцю, вымавіў:

– Ірына, дай яму адрас. Няхай ён сам, адзін, з'ездзіць да чалавека! Навошта ўдваіх вам ехаць?

– Так, – пагадзіўся Лісаковіч, па-сяброўску пляснуўшы па плячы нізкарослага Мікіты, – Які там адрас?

– Табе ён добра знаёмы, вядома, калі за гады ты не разгубіў памяць. Едзем да майго бацькі. Упэўнена, ён забыўся пра той твой учынак… Мы едзем да маіх бацькоў. Мікіта, я павінна быць побач. Маме будзе прыемна бачыць нас разам, а бацька лёгка пойдзе на кантакт, адкрые адну са сваіх таямніц, – у яе голасе гучала ўпэўненасць, а ў галаве спантанная ідэя не мела гарантый, вынікаў, закладзеных словам.

Ірына не ўяўляла, як адрэагуе яе бацька на госця, ці зможа ён наогул гаварыць з ім пра мінулае. Часам бацька быў непрадказальны, дзіўным. Дзівацтва вылучалася рэзкім пераключэннем эмоцый, нібы ў памяці круцілася кола ўспамінаў добрых і дрэнных, якое спынялася на адной з бакоў і выдавала настрой старому.

– А хіба яму можна выдаваць таямніцы, яго не пазбавяць заслуг пасля гэтага?

– Сядай за стырно! – настойліва сказала Ірына, – Не турбуйся за яго і за мяне. Яго турнулі з працы, несправядліва адправілі на пенсію. Ён усё раскажа, калі ты не будзеш ціснуць на яго. Спярша, я з ім пагавару, праверу яго настрой. Мой стары часам упарты. У мяне ёсць падступны прыём, які на яго добра падзейнічае. Толькі ты мне падыграеш.

Лісаковіч сеў у машыну згаджаючыся з усім. Ірына села спераду. Ніхто б не заўважыў, як на задняе сядзенне ціха сеў Школік, калі б ён не загаварыў:

– Я з вамі, а потым, на метро.

Ірына прамаўчала, яна была занятая сваімі роздумамі. Кіроўца, не кажучы ні слова, зірнуў у люстэрка, пераканаўся ў прысутнасці пасажыра. Аўтамабіль зрушыў з месца.

IV

У дарозе Ірына гаварыла з Лісаковічам пра мінулае. Успамінала, якім быў іх час, пражыты ў адносінах. Яна вышуквала толькі добрыя ўспаміны, спрабавала ўзнавіць моманты, абудзіць настальгію па тых часах. Аднак, у Лісаковіча ўспаміны не стваралі таго прыемнага асяроддзя, якое б мроіла пра раман з былой. Ён адчуваў сябе няёмка, пры гэтым, не падаваў выгляду, што ў яго ёсць нявеста. Твар усміхаўся, вушы слухалі. Лісаковіч заўважаў, як Ірына на яго глядзела, і бачыў у яе паводзінах намёкі на ўз'яднанне. У ёй прачыналіся не згаслыя пачуцці кахання. І як бы мужчыну не хацелася спыніць Ірыну і сказаць ёй, што паміж імі не можа быць нічога акрамя сяброўства, што ён неўзабаве ажэніцца на іншай – ён не змог расказаць усю праўду пра сябе. Лісаковіч баяўся, што яго прызнанне выклікае абурэнне і разбурыць шлях да матэрыялу. А яму вельмі хацелася напісаць новы артыкул, не ўпусціць гэты шанец. І пакуль становішча дзеянняў Ірыны былі не занадта адкрытыя і настойлівасць не заходзіла за рамкі, Паша паводзіў сябе стрымана.

Праехаўшы большую палову шляху, аўтамабіль спыніўся за кругавым скрыжаваннем, так і не дабраўшыся да пункту прызначэння. Увесь праспект Дзяржынскага замёр, рух спыніўся. Не ўсе кіроўцы выходзілі з машын, некаторыя сігналілі, выказваючы сваю незадаволенасць.

– Чаму ўсе стаяць? – спытала Ірына, а затым прашаптала, – Чаму тыя, двое, бягуць да нас?..

– Аварыя, – даў аб сабе знаць Школік, прасунуўшы галаву паміж пярэднімі сядзеннямі.

Лісаковіч, замест адказу, выйшаў з машыны і зірнуў наперад. Пакруціў галавой, затым вярнуўся на месца. У яго шырокіх вачах адбівалася энергія, з'яўляўся запал да таго, што адбывалася. Цяпер ён накіраваў свае думкі і мэты ў іншы бок, а прапанова Ірыны выйшла на другі план.

– Вельмі цікава. Я б напісаў пра нешта страшнае, – вымавіў ён.

Лісаковіч глядзеў у будучыню, уяўляў якім будзе яго вынік расследавання спантаннай падзеі і, як вынік, атрыманне хвалы ад кіраўніцтва і ад чытачоў. Было адчуванне, што ў ім не было спачування да пацярпелых. Журналіст думаў пра іх і ў цэлым пра здарэнне як пра матэрыял для артыкула. Ён хацеў бачыць маштабы падзей шырокімі і трагічнымі, каб прадстаўленне яго публікацыі на першай старонцы не сарвалася. Фотаапарат ужо павіс на шыі, ноўтбук быў зараджаны для адпраўлення справаздачы. Усё было гатова для збору матэрыялу. Засталося распытаць людзей і дабрацца да эпіцэнтра, і як мага хутчэй.

– Ты сур'ёзна, зараз думаеш пра працу? Паніка на праспекце, азірніся! – пярэчыла Ірына, імкнучыся пераканаць Лісаковіча.

– Не думаю, што нешта нам пагражае. Трымайцеся мацней! – не згаджаўся ён, – Зараз паглядзім, што там наперадзе!

Аўтамабіль загудзеў гучней, збочыў з праезнай часткі на ходнік і роварную дарожку. Але, як аказалася, не ён адзін хацеў аб'ехаць затор і праехаць наперад. Прарабіўшы шлях не больш за сто метраў, Лісаковіч ізноў захрас. І тут, на маленькай паласе, ужо не было куды дзецца. Машыны ўразаліся, спяшаліся пакінуць праспект, кіроўцы нерваваліся, а пешаходы ўсё разбягаліся ў бакі.

– Што адбываецца? – гучна сказала Ірына і нервова выйшла за дзверы.

За ёй паспяшаўся выйсці Школік. Ён не заўважыў мужчыну і жанчыну з дзецьмі, якія спяшаліся дадому, і зачапіў іх дзвярыма. Ён тут жа папрасіў прабачэння і адвёў вочы ад сям'і. Пацярпелы мужчына гучна, але коратка вылаяўся. У вузкім месцы адчувалася няволя і небяспека. Гул ад сігналаў машын толькі ўзмацняў хваляванне. Шумелі розныя галасы. Акрамя таго, гарачае сонца напальвала абстаноўку сваімі прамянямі. Целы пацелі, рабілася душна і кепска.

Лісаковіч маўчаў, толькі круціў галавой. Разумеючы, што далей не праехаць, ён выйшаў на ходнік, накінуў заплечнік і абышоў машыну.

– Трасца ліхая! – незадаволена ўсклікнуў ён, а затым дадаў, – Ідзем наперад, далей няма праезду!

– Так. Тут недалёка. Кватэра маіх бацькоў вунь там, за гэтым новым будынкам! – напалоханым тонам казала Ірына.

Яна адчувала небяспеку, а вялікая навала машын перадавала спыненне часу і хацелася хутчэй схавацца ад гэтага нервовага наваколля.

– Эм… Я пра тое, што нам трэба знайсці крыніцу страху. Табе не цікава, у чым прычына ўсёй блытаніны? Добра, я пайду адзін, а ты… – гарэў новай ідэяй Лісаковіч, і тут жа яго спынілі, чалавечае цела ўпала перад ім, – Вы ў парадку? – ён правёў незнаёмку вачамі.

Ад убачанага пад нагамі, маланкавы, але нядоўгі страх сцёр усе словы, адштурхнуў цікавасць рухацца наперад.

– Не чапайце яе! – грозна і разборліва выгукнуў Школік.

Сярод шыпячых навакольных гукаў горада, дзе гул машын змешваўся з рэдкімі людскімі крыкамі і мітуснёй, Лісаковіч адчуў, як па целе прабегся халадок. Светлавалосая незнаёмка хутка паднялася і знікла з вачэй. Лісаковіч толькі разгледзеў на яе спалоханым твары мноства чорных кропак, падобных на вялікія кляксы. Ірына не бачыла таго цела, яна глядзела ўдалячынь, не адводзіла шырокіх вачэй ад невыразнай з'явы, нават не адцягнулася на гучны вокліч калегі. Далёка наперадзе, сярод размытых аб'ектаў, пульсаваў жоўта-чорны дым. Выяўленая ёю з'ява праяўлялася воблакам, а пасля, за долю секунды, рассейвалася. Што гэта было, міраж, нейкая ілюзія на фоне асцярогі за жыццё ці ўсё ж рэальнасць? Ірына спачатку спрабавала зразумець, але потым, адарвала погляд і паглядзела на цёмныя цені, якія ўцякалі ад дымчатага прывіду, як ад урагану. Павярнуўшыся, яна заўважыла, што з іншага боку, з-за пабудоў, выглядвала роўна такая ж рухаючая маса. Гэта былі людзі, якія, не ведалі куды ім падзецца. Яны беглі і азіраліся, нешта гнала іх, падганяла наперад. Колькасць грамадзян расла. Падобна чорным мошкам, яны перамяшчаліся ад дома да дома, перабягалі дарогу, перамяшчаліся паміж машынамі. Нібы кучары, спіраллю расцякаліся па праспекце людзі. Як бязладныя ніткі, жывы рух закручваўся і пераплятаўся, баючыся загінуць. Здалёк цяжка было разглядзець, які від страху ці пагрозы стварыў паніку. Скрозь горад папаўзлі шумныя крыкі, якія вылучаліся на фоне светлага дня і зачароўвалі творчыя, нестандартныя людскія душы, такіх людзей, як Лісаковіч. Уся карціна праспекта сціскала Ірыну. Яна паглядзела на Лісаковіча, які ў гэты момант рабіў пару здымкаў хаусу, натоўпу людзей, якія пускаліся наўцёкі.

"Чаму? Ад чаго вы бяжыце?" – разважаў журналіст, жадаючы разабрацца.

Тут жа, з боку скрыжавання, лінуў крык моцным патокам. Спачатку напалоханыя і бледныя людзі хваляй прабеглі побач, затым, за імі, рэдкай паласой драпалі скрозь машыны і падалі на асфальт знясіленыя жыхары сталіцы. Перад Лісаковічам павалілася яшчэ адно маладое цела з чорнымі, сухімі плямамі на скуры. Меткі рознай формы былі на твары і на аголенай частцы рук. Яны разрасталіся, як выпальванне лістоты. Абпальвалі, нібы капаў на скуру кіпень. Знявечанае цела крычала ад болю, стагнала, рыпаючы зубамі, маліла аб дапамозе. Плямы працягвалі павольна награваць кроў, мучылі чалавека горыччу і ператваралі яго ў нейкую іншую істоту. Лісаковіч зрабіў хуткі крок назад, а затым, хутка зрабіў здымак пакутніка, які ляжаў каля пярэдняга кола яго аўтамабіля. Лісаковіч не ўспрымаў поўную карціну таго, што адбывалася, як небяспеку для сябе. Ён перастаў думаць, як іншыя, быццам мозг ненадоўга адключыўся і толькі рэфлексы цела кіравалі ім.

– Ты ідыёт?! – парушыла цішыню Ірына і моцна схапіла яго за руку.

Моцны захоп ажывіў і разагнаў глухі стан Лісаковіча.

– Што?..

– Ты чуеш, што я кажу? Бяжым, хутчэй! – смела крыкнула Ірына і ад злосці адцягнула яго ад машыны.

Пачуўся гучны выбух, дзесьці далей станцыі метро Грушаўка. Паміж пякарняй і аптэкай выбухнуў аўтамабіль. Праз секунду яшчэ выбух.

– Пара адсюль выносіць ногі! – дадаў Школік, дакорліва паглядзеўшы на тое, як Ірына трымала за руку свайго сябра.

Злёгку пацямнела ў горадзе, сонца зайшло за невялікае касматае воблака. Чорны дым ад палаючых машын не цягнуўся трубой да неба, а завісаў над дарогай. Ён навіс над выбухам, нібы запаўняў сваёй цемрай плоскі, празрысты посуд. Калі Ірына адпусціла мужчынскую руку, яна зрушылася з праспекта, за ёй пабеглі Школік і Лісаковіч. Лісаковіч адчуваў сябе недарэчна. Сярдзіты твар Ірыны спалохаў яго больш, чым барацьба акружэння. Яго ўчынак быў тут жа ім расцэнены як слабасць. У ім сціхла цікаўнасць, а думка пра тое, што гэта ён павінен быў турбавацца за ўсіх, а не паводзіць сябе эгаістычна, душыла журналісцкую адвагу.

Трое спяшаліся, аббягаючы перашкоду з машын і людзей. Зрэзалі вугал скрыжавання, каля новага дома, дзе іх сустрэлі напалоханыя маляры. Мужчыны ў рабочай уніформе глядзелі ўдалеч, разгублена абмяркоўвалі ўбачанае. Ірына злёгку правяла іх вачамі, нібы не заўважала іх строй, затым расштурхала, праціснулася скрозь іх. Яна перабегла дарогу, першай увайшла ў арку і забегла ў двор. Падбегла да дома, дзе жылі яе бацькі. Ля пад'езда, у момант свайго выратавання, яна азірнулася, бо ўспомніла пра неабыякавых ёй мужчын. Ірына адчыніла дзверы, упусціла Пашу і Мікіту, а затым паглядзела на зялёную зону ў двары. Высокія, пышныя дрэвы плаўна кідалі сваю жывую лістоту, нібы стаміліся ад цяжару і, не чакаючы восені, агалялі галіны. Тады ж чырвоны легкавы аўтамабіль, які стаяў непадалёку, плавіўся, хаатычныя кропкі па кузаве грэлі паверхню, з дзвярэй сцякалі кроплі фарбы, сцякалі на асфальт, агаляючы месцамі метал. Унутры, затрымаўся ў машыне з пакутамі кіроўца, яго скура чарнела пад вугаль. У гэты момант, калі Лісаковіч падбег да ліфта і націснуў на белую кнопку, ён павярнуўся, паглядзеў на Ірыну. У пад'езд забег не толькі Школік, але і цёмнавалосая дзяўчынка васьмі гадоў, з партфелем на тонкіх плячах. Ірына адпусціла дзверы, пад'езд зачыніўся, і прагучаў гучны выбух. Загарэўся аўтамабіль. На шчасце, ліфт адразу адгукнуўся, усе чацвёра ўвайшлі ўнутр, дзверы злучыліся і ліфт пацягнуўся ўверх.

– Мы не захраснем? – прашаптала дзяўчынка, адчуваючы трывогу.

– Ты ў парадку. Не бойся. Спадзяюся, твае бацькі дома! – сказала Ірына, стараючыся гаварыць спакойна.

– Не ведаю. Можа, яны яшчэ на працы.

Ірына жаласна паглядзела на дзіця і, убачыўшы ў дзіцячых вачах смутак, сказала:

– Калі іх не будзе дома і табе будзе страшна, прыходзь да нас у пяцідзесятую кватэру. Ты ж жывеш на паверх вышэй. Не бойся, я знаёмая з тваёй мамай, усё будзе добра.

"Не падобна, што ўсё будзе добра. Што магло за секунды нашкодзіць, спаліць скуру чалавеку?" – не патухала цікавасць у Лісаковіча, – "Трэба тэрмінова звязацца з Марынай!" – ён дастаў смартфон з кішэні.

Ліфт спыніўся, выпусціў пасажыраў.

– Выходзім! Выходзім! – пакрыквала Ірына і пацягнула дзіця за сабой, – Хутчэй пабеглі па лесвіцы да тваіх бацькоў! Я цябе тут не пакіну.

Затым, яна апусціла галаву і, паднімаючыся па прыступках, у спешцы сказала:

– Мікіта, я пераканаюся, ці ёсць хто наверсе. Хутка вярнуся! Вы не стойце, заходзьце да маіх…

Школік падышоў да дзвярэй кватэры і моцна націснуў на кнопку дзвярнога званка. Лісаковіч, адразу пасля ліфта, спыніўся, успомніў пра сваіх блізкіх. Ён паднёс тэлефон да вуха.

– Алё, каханая!

– Так. Як добра, што ты на сувязі. Я не магла да цябе датэлефанавацца. З табой усё добра? – пачуўся звонкі голас нявесты.

– Усё добра. Ты як?

– Я бачыла навіны. Я вельмі перажываю за цябе! У інтэрнэце столькі страшнага перадаюць з Менску…

– Марын, наведай маю маму!

– …

– Каханая, ты мяне чуеш? Алё!.. Алё! Алё! Марына?

У трубцы цішыня, сувязь знікла. Лісаковіч цяжка задыхаў і яшчэ раз набраў нявесце – абанент недасягальны. Пасля гэтага ён набраў маме, але ізноў не было злучэння. Усё болей таямніц і праблем набывалася ўдалечыні ад дома.

V

Дзверы кватэры адчыніліся, Школік адпусціў кнопку дзвярнога званка. У дзвярах паказалася Антаніна Сяргееўна, худая жанчына з вішнёвым адценнем валасоў, у дамашнім цёмна-сінім касцюме. Яна сустрэла гасцей, трымаючы ў руцэ тэлефон, яшчэ нядаўна старанна спрабавала датэлефанавацца да Ірыны. Прынамсі, жанчына спадзявалася ўбачыць сваю дачку за дзвярамі, але замест адзінага яе дзіцяці, перад ёй усталі мужчыны.

– Дзе Ірына? Дзе мая дачка? – спытала яна ў Школіка, адчуваючы прыгнечанасць.

– Добры дзень, Антаніна Сяргееўна! – адказаў ён, прыбіраючы свой рэдкі чубок валасоў у бок, – Яна тут. Дакладней, зараз прыйдзе. Вы не хвалюйцеся! – пралепятаў ён.

– Дзе яна? – грозна спытала гаспадыня кватэры, не ўпускаючы мужчын.

– Я тут! – пачуўся голас дачкі.

Ірына спускалася па прыступках, вядучы за руку дзяўчынку. Лісаковіч падняў галаву, адарваў вочы ад тэлефона і, як у цяжкім дурмане, марудліва адышоў у бок, не ўстаючы на шляху. Антаніна Сяргееўна, убачыўшы напалоханы твар Ірыны, выбегла і абняла дачку са словамі:

– Ты ў парадку… Што дзеецца на вуліцы?

– Бацька таксама дома? – хутка спытала дачка.

– Так. Ён са сваімі студэнтамі, у кабінеце! – адказала Антаніна Сяргееўна, затым, гледзячы на знаёмага Школіка, ціха вымавіла: – Праходзьце ж усё ў кватэру.

– Зачыніце дзверы! – палахліва вымавіў Лісаковіч, апярэдзіўшы ўсіх, і, не пакідаючы абутку ў пярэднім пакоі, пакрочыў па калідоры, – Дзеецца нешта жудаснае! – пачаў ён злавацца, не адпускаючы смартфон з рук.

– Ды памаўчы ты! – незадаволена вымавіла Ірына, паказаўшы бацькоўскі характар, – Мне і без тваіх слоў страшна і цяжка! Я не хачу паміраць. Мы маглі не дабегчы, застанься мы на праспекце… А ты, ты такі ж! Думаеш толькі пра сябе! Працягвай фатаграфаваць і шукаць прычыну ўсяго! Нават не ведаю, як гэта назваць! – затым яна перадала дзяўчынку Антаніне Сяргееўне, – Мама, пакармі і супакой яе. Паклапаціся пра яе, – вярнулася Ірына да Лісаковіча, – Паша, бо для цябе праца важней! Можа спусцішся, вернешся назад, ля сквера зробіш пару фатаграфій? Я бачыла твой халодны погляд ля дарогі, табе было ўсё роўна на нас. Нават на сябе! Я бачыла ў тваіх вачах холад, калі той чалавек прасіў аб дапамозе! У цябе ёсць блізкія? А, зрэшты, не важна… – апусціўшы вейкі, Ірына адышла адведаць бацьку.

Лісаковіч быццам не чуў слоў Ірыны, прапусціў міма вушэй яе лекцыю. Ён вадзіў пальцам па экране гаджэта, спрабуючы датэлефанавацца то да мамы, то да нявесты. А калі голас Ірыны аціх, ён паглядзеў на акно гасцёўні і гучна вымавіў:

– Зачыніце ўсе вокны!

У летнія дні Антаніна Сяргееўна любіла ўпусціць у кватэру свежае, цёплае паветра. Школік хутка паддаўся загаду і падбег да акна. Зачыняючы яго, ён адчуў на пальцах спёку, нібы дотык распаленага металу ўкусіў скуру. Хлопец таргануў рукой, апусціў вочы на правую далонь і ўбачыў на вонкавым баку пальцаў маленькія чорныя кропкі, падобныя на рой маленечкіх радзімак. Ён спалохаўся, павярнуўся, схаваў руку за спіну і бегла агледзеўся. Ці не заўважыў хто яго апёкаў? Паглядзеў у калідор, там стаяў толькі адчайна ўцягнуты Лісаковіч з апушчанай галавой, які нестрымана размаўляў.

– Алё! Марына, ты мяне чуеш? – Лісаковіч пачуў толькі гудок, а затым неразборлівыя словы, – Паўтары! У мяне перашкоды сувязі. Марына, што б не здарылася, я кахаю цябе! – сказаў ён і пасля шуму ў адказ, сувязь знікла, – Зноўку гэтыя дурныя непаладкі, – прашаптаў Лісаковіч, увайшоўшы ў гасцёўню, не падымаючы вачэй.

Затым да гасцёўні, да расчыненых дзвярэй, вярнулася Ірына.

– Паша, ты з кімсьці па тэлефоне размаўляў? Ёсць сувязь? – спытала яна і падышла да яго так блізка, каб можна было ўбачыць імя кантакта на экране.

– Сувязі няма. Чорт яе і гэтыя перашкоды! Я не магу датэлефанавацца маме.

– Але я чула, што ты гаварыў з кімсьці.

– Толькі шум у адказ з нейкімі літарамі. Карацей, я не паспеў нічога разабраць і не ўпэўнены, што мяне пачулі. Паспрабую яшчэ раз набраць! – адказаў Лісаковіч.

Ён знік з вачэй Школіка і Ірыны, зрабіўшы пару крокаў па калідоры, дзе яго сустрэла і спыніла Антаніна Сяргееўна.

– Я зачыніла вокны і накрыла вентыляцыю. Правільна? – стомленым голасам казала яна.

– Ага, – коратка і хутка адказаў ён, завязнуўшы ў тэлефоне.

– Вы мне кагосьці нагадваеце, – Антаніна Сяргееўна моўчкі разглядала рысы твару і з цікаўнасцю чакала нейкіх слоў.

Лісаковіч проста павольна адышоў ад яе. Ён думаў пра блізкіх людзей, так як незразумелая і жахлівая з'ява, што сустрэла яго на праспекце, падахвочвала думаць пра іх. Тады ж маці Ірыны паглядзела ў гасцёўню. Там шыпеў тэлевізар з надпісам "няма сігналу". Яе дачка трымала пульт і размаўляла з Мікітам. Хлопец стаяў за два крокі ад Ірыны, схаваўшы правую далонь у кішэні нагавіц. Антаніна Сяргееўна спалохана глядзела на людзей, нібы чакала ад іх нейкага тлумачэння, баялася падысці і спытаць. Затым, калі Лісаковіч падышоў да дзвярэй кабінета яе мужа і ўзяўся за дзвярную ручку. Жанчына павярнулася на металічны шчоўк і, не чакаючы ўказанняў, хутка пакрочыла па калідоры з гучным воклічам:

– Захар! Захар!

Лісаковіч заўсёды паводзіў сябе натуральна, свабодна, у такіх умовах, калі побач было болей за адзін знаёмы чалавек. А ў гэтай кватэры, пакуль толькі Школік быў для яго чужым. Да ўсяго, Лісаковіч ужо бываў тут і меў уяўленні пра ўсю сям'ю Прышчэпавых. Ён з каменным тварам адчыніў дзверы і ўпэўнена ўвайшоў у кабінет, дзе Захар Пятровіч хваліў студэнтку Алену:

– Я ўжо бескарысны. А вось ты, дар чалавецтва! Разумная. Я цябе рыхтаваў і да такога, – сказаў ён, затым спыніўся, адцягнуўся на няпрошанага госця.

– Дабрыдзень, Захар Пятровіч! – вымавіў Лісаковіч.

– Ты яшчэ хто такі? – ускочыў з мяккага крэсла Захар Прышчэпаў, муж Антаніны Сяргееўны і бацька Ірыны, – Можа, вы ведаеце, што адбываецца на вуліцах? – паморшчыўшыся спытаў ён і зрабіў твар задуменнага чалавека.

Праз нядоўгі час, ён пазнаў у шчыльным целе таго юнака, які сустракаўся з яго дачкой. Захар Пятровіч незадаволена плюхнуўся ў крэсла, нібы хтосьці яго штурхнуў, прымусіў сесці. Ён пацягнуўся да шклянкі недапітага віскі, зрабіў адзін вялікі глыток і зморшчыўся яшчэ мацней. Адпусціўшы горыч, ён вярнуў шклянку бліжэй да бутэлькі, на бязладны стол, дзе па першым поглядзе размясцілася з дзясятак кніг. Першая бутэлька алкаголю была ім распачатая тады, калі за акном пачуліся выбухі і крыкі.

– Ты? – са здзіўленнем вымавіў Захар Пятровіч і апусціў тоўстыя сівыя бровы.

– Я, Захар Пятровіч. Я. Бачу, вы не асабліва радыя мне, – павольным голасам казаў Лісаковіч, угледзеўшыся ў нецвярозыя і строгія чорныя вочы пенсіянера.

– Паршывец! Бессаромная сволач! Што ты тут робіш? – скаліў зубы гаспадар кватэры.

Лісаковіч нават не ўяўляў, што вось так усё павернецца. Ён адчуў злосць Прышчэпава, але да канца не мог зразумець чаму настолькі агрэсіўна яго сустрэлі. На яго думку, ён мірна расстаўся з Ірынай. Можа былі нейкія іншыя, асабістыя прычыны нянавісці? Цяпер гуляла ўсё супраць яго, і Лісаковіч адчуў сябе зайцам, які трапіў у пастку, але паводзіў сябе стрымана. Лісаковіч смела падышоў, паглядзеў за акно і на секунды задумаўся: "Хто б ведаў… Гэта пастка ад Ірыны? І як цяпер адсюль выбрацца?"

За акном гарэлі аўтамабілі, жывых людзей не было відаць. Воплескі і ўспышкі даносіліся з рознай частатой, гукавыя хвалі выбухаў грукаталі чэргамі: то стукалі здалёку, то зусім побач. Шыбы трэскаліся, наводзячы яшчэ болей турбот.

VI

З незадаволеным выразам твару, за шырокім сталом сядзеў Захар Пятровіч, на ім была блакітная кашуля, чорныя нагавіцы, а на вострым носе сядзелі круглыя акуляры. Ён слухаў грымоты выбухаў, запіваючы стрэс алкаголем. Маршчыністы твар сівавалосага старога мужчыны зірнуў на Лісаковіча, выказваючы да яго прамое пачуццё агіды. Тут жа, насупраць стала, на мяккай цёмна-сіняй канапе размясціліся студэнты, для якіх Прышчэпаў быў у якасці рэпетытара. Хлопец і дзяўчына ціха назіралі за сцэнай узаемаадносін, баючыся нешта сказаць старэйшым. Усе, хто прысутнічаў у кабінеце да з’яўлення Лісаковіча, былі ў замяшанні пры нечаканым госце і чакалі ад яго далейшых дзеянняў. У невялікім памяшканні ствараўся непрыемны ціск, усе кідалі адно на аднаго маўклівыя погляды. У дзвярным праёме ціха стаяла Антаніна Сяргееўна. Пасля зласлівых слоў мужа, яна пазнала ў госцю Пашу Лісаковіча і апусціла вочы. Жанчына ўспомніла: як ён прыходзіў да іх, як моцна была закаханая ў яго яе дачка, як шчасліва выглядалі іх твары. І цяпер, жанчыне здалося, што яе муж быў занадта строгі да мінулага. Маці лічыла, што дачцэ даўно было пара выйсці замуж, што не выпадкова Паша апынуўся тут. "Можа іх дарогі зноў сышліся?" Лісаковіч выглядаў больш статна і мужней, далёка ўжо не той студэнт, кім быў у момант першага знаёмства. Антаніна Сяргееўна зусім адцягнулася на мінулае, не звяртала ўвагі, што грукоча, бурыцца горад за сценамі кватэры. Яна вырашылася ўціхамірыць запал мужа, падумаўшы пра шчасце дачкі.

– Захар! – ускрыкнула яна, а затым зменшыла гучнасць тону, – Навошта ж ты так? Паша папрасіў прабачэння перад нашай дачкой. Гэта ж так? – кінула яна погляд на Лісаковіча, – У іх цяпер добрыя стасункі! – пабойваючыся строгага нораву мужа, Антаніна Сяргееўна ўсё болей глядзела на Лісаковіча, не ведаючы, што насамрэч было паміж ім і Ірынай.

– Што ж ён, прыйшоў да мяне? Блаславення прасіць? – фальшыва ўхмыльнуўся Захар Пятровіч, – Няхай выбіраецца! Прэч з майго дому! Раз здрадзіў, значыцца яшчэ раз здрадзіш! – ён ізноў пацягнуўся да бутэлькі.

– Тата, мама?! Што тут адбываецца? – падышла да бацькоў Ірына, пасля таго, як пачула гучны голас бацькі, – Там, на праспекце, рабілася жудаснае! – пачала стракатам апісваць тое, што адбывалася, змяніўшы тэму размовы.

– Мы хваляваліся за цябе! Я хацела ўжо ехаць за табой! – гаварыла Антаніна Сяргееўна, – Ці не вайна? Што ж нам цяпер рабіць?

– Мы чулі крыкі, бачылі мітусню за акном. Справа гіблая! – падхапіў бацька і адклаў акуляры на разгарнутыя кнігі, – Сувязі няма, з дому не выйсці! Будзе яшчэ горш! Гэта ўсё недавучоныя! Трасца! У пекла іх! Паглядзіце, як губяць чалавецтва гэтыя дурні! А мяне яшчэ звольнілі! А я ж папярэджваў, гэтых недаразвітых! Вось яна, іх адплата! – працягваў гаварыць Прышчэпаў павялічваючы свой грубы тон голасу, – А гэты як тут апынуўся? Чаму? – паказаў ён кіўком галавы на Лісаковіча, – Адыдзі! Сыдзі з вачэй маіх!

– Я хацела яму дапамагчы! – адказала бацьку Ірына.

– Мне лепш сысці, за дзверы! – сказаў Лісаковіч і, праходзячы каля Ірыны, ціха дадаў, – Як жа так? – пранізліва, абвінавачваючым голасам вымавіў ён.

Захар Пятровіч устаў, адышоў ад стала, паглядзеў у акно. Ад непрыемнага відовішча ў горле перасохла, а ў грудзях цвёрдым каменем уелася крыўда і злосць. Ён пацягнуўся за шклянкай і бутэлькай віскі, не саромеючыся нікога, наліў сабе больш за палову. Складвалася такое ўражанне, што гаспадар кватэры не баяўся таго, што рабілася за сценамі, нібы яго турбавала толькі крыўда мінулага. На пенсіі Захар Пятровіч часта выпіваў на прыканцы дня, зачыняўся ў кабінеце, пляваўся бруднымі думкамі на несправядлівае стаўленне. Патанаў без сваёй працы, на якую выдаткаваў большую частку свайго жыцця. Ён адпіў глыток моцнага алкаголю, пацёр сівую бараду і сеў на крэсла, нібы змірыўся з гібеллю чалавецтва, якое яшчэ змагалася за жыццё, за існаванне.

– Толькі чалавек можа загубіць свой свет. Толькі чалавек не ведае цану свайго існавання, – горка вымавіў Захар Пятровіч і выпіў яшчэ, – Але! – падняў шклянку на ўзроўні пляча, дадаў, – Зведаўшы ўсе хваробы, чалавек здольны стварыць новы свет… Да наступнага знішчэння.

Антаніна Сяргееўна не хацела глядзець на п'янствуючага мужа і, пацягнуўшы за сабой дачку, пакінула кабінет. Моўчкі пакінулі старога студэнты. Дзверы кабінета зачыніліся.

Па шырокім калідоры ўсе перамясціліся ў гасцёўню. Калі Лісаковіч першым зайшоў у прасторнае памяшканне, Школік адсутнічаў, на канапе толькі сядзела спалоханая дзяўчынка Віта з хмурным тварам.

– Калі мяне забярэ мама? – спытала яна, аглядаючы пакой.

Тады ж забегла Антаніна Сяргееўна.

– Ах, і што ж нам рабіць? – сумна спытала яна, размахваючы рукамі.

– Нас выратуюць. Мама, нас павінны выратаваць! – супакойвала Ірына, – Ну павінна ж быць нешта, хтосьці павінен нас выратаваць!

Антаніна Сяргееўна паглядзела на разгубленае дзіцяці, падсела да яго і паспрабавала надаць дзяўчынцы смеласці. Ласкава пагаварыла з ёй, запэўніла, што ўсё будзе добра. Жанчына сама не верыла сваім словам, і гэта было прыкмечана Вітай. Дзіця задавала складаныя пытанні, на якія, уяўляючы, адказвала Антаніна Сяргееўна.

У гэтую хвіліну да Лісаковіча падышла Ірына, прасіла дараваць яе за паводзіны бацькі і спрабавала апраўдаць сябе, як чалавека, які выпадкова трапіў у цяжкую сітуацыю. Яна праўда была здзіўленая няўстойлівасці і слізкасці бацькі, што замест разважлівай размовы, ён выкінуў нешта новае. І, нягледзячы на гарадскі жах, які палохаў яе да дрыжыкаў, Ірына набіралася цярпення, прыкідвалася моцнай. Ёй здалося, што за гады бацька ўжо забыўся пра пакуты дачкі, якія прыйшліся ад расставанні з Пашам. Што за доўгі час, не толькі яна даравала Пашу, але і ўся сям'я была гатовая сустрэць Лісаковіча спакойна, больш цывілізавана. Мабыць, цяга Ірыны і абуджэнне былых пачуццяў да Лісаковіча крыху туманілі яе рэальнасць. Мабыць, тое спантаннае запрашэнне, якое прывяло ў кватэру новых людзей, дзяліла віну напалам. Лісаковіч абвінавачваў сябе, за тое, што не з'ехаў дадому пасля выставы. Папракаў у думках Ірыну, якая ўцягнула яго ў падобную пастку. Але любы з гэтых кірункаў не даваў яму выразнага адказу: ці быў бы ён зараз жывым накіраваўшыся да брата альбо да нявесты. Яму было пляваць на грубасць Захара Пятровіча. Добра падумаўшы, усё што ён зараз зрабіў, гэта дараваў Ірыне, тым самым рассеяў яе неспакой іх сяброўскіх адносін. Затым, убачыўшы разгубленасць у многіх чужых вачах, Лісаковіч узяў на сябе вобраз камандзіра. Ён у спешцы паспрабаваў растлумачыць важнасць згуртаванасці і падкрэсліў важнасць не панікаваць перад невядомасцю. Кожны быў роўны, затрымаўшыся ў бетоннай скрынцы з ворахам пытанняў. Тое, што яны яшчэ ўсе жывыя, азначала, што варта пазмагацца за жыццё, а не апускаць рукі. Лісаковіч раздаў прысутным задачы, якія павінны былі разбавіць благія думкі. Бо агульная справа павінна не толькі адцягваць, але і дапамагаць кожнаму пражываць гадзіну за гадзінай.

Ужо вечарэла. Паводле разлікаў Антаніны Сяргееўны, ежы хапала на два дні, а калі тужэй зацягнуць паясы, то на тры. Гаспадыня кватэры строга і справядліва распараджалася гэтым абавязкам, была галоўнай на кухні. Пакуль яе муж прылажыўся да бутэлькі і самотна разважаў у сваім кабінеце, яна актыўна ўдзельнічала ў мэце выжывання, старалася ўсім дапамагчы і верыла, што хутка прыбудуць ратавальнікі, а можа, і ўся небяспека сама сабой спадзе. Кожны быў удзячны гаспадыні за дабрыню і клопат.

Ірына адказвала за дзіця. Віта была пад яе наглядам. Яны дапамагалі Лісаковічу раскласці спальныя месцы. А калі з ваннага пакою выйшаў Школік, не падаючы разгубленасці, яго прыцягнулі да збору вады, папрасілі напоўніць ванну. Былі патрэбны запасы на выпадак адключэння.

Калі сцямнела, ніхто не мог адразу заснуць, акрамя Захара Пятровіча. Яго гучны храп насіўся па кватэры як прывід. Рэдкія грукі і скрыгат завастралі вушы. Жанчыны размясціліся ў гасцёўні, а мужчыны ў спальні, на гэтым настаяла гаспадыня. Лісаковіч пільна ляжаў на падлозе, слухаючы, ловячы ўсе гукі. Акрамя, цяжкія роздумы грузілі мозг.

Ва ўспамінах Лісаковіча маячыла страшнае аблічча чалавека, які пакутаваў ад невядомай сілы каля яго машыны. "Што цяпер з ім? Што з маімі роднымі?" Адсутнасць навін аб блізкіх і якіх-небудзь іншых навін, дадавалі хвалявання. Мужчына ляжаў і шукаў выйсце, прадумваў варыянты заўтрашняга дня: як дзейнічаць, як знайсці сувязь са светам. Усе думкі заводзілі яго ў тупік. За ўвесь час у чужой кватэры, Лісаковіч не карыстаўся фотаапаратам, не адчыняў ноўтбук. Ён не думаў пра працу.

Праз дзве гадзіны, пасля захаду сонца, пачулася сірэна. Усе паўставалі з пасцеляў, уключалі ліхтарыкі, углядаліся ў вокны, толькі Школік адхілена стаяў збоку. За шклом цемра – ліхтары не гарэлі, у дамах не было святла, месяц хаваўся за тоўстым воблакам. У гэты момант студэнт Калядка адважыўся і загаварыў. Ён пачаў з усімі шмат разважаць і дзяліўся сваімі дзіўнымі тэорыямі. Яго ўяўленні часам былі вар'яцкімі і фантастычнымі, што крыху надавала ўсмешкі не толькі Лісаковічу, але і студэнтцы Алене. Адзін толькі варыянт аб прышэльцах, чаго варты. Усе глядзелі на Калядку, як на вядучага нейкага шоу. Толькі Віта ўспрымала любую яго тэорыю, як рэальную пагрозу. Школік па-ранейшаму заставаўся ў баку, пабольш маўчаў, чым казаў, ён трымаў таямніцу слядоў на пальцах і баяўся, што да світання ўвесь пакрыецца пякучымі плямамі.

Усю ноч гучнае выццё сірэны апавяшчала аб небяспецы. Да самага світання Менск патанаў і слухаў працяглы голас пагрозы.

Пад раніцу, ад стомы, толькі Віта заплюшчыла вочы, убачыла сон.

VII

Раніцай другога дня па кватэры хадзілі нервова людзі. У бетонных сценах яны адчувалі сябе пакінутымі, зняволенымі. Адключэнне электрычнасці і газу наводзілі паніку на галодных. З кожнай хвілінай, ад бязвыхаднасці, расла незадаволенасць.

Самотны Школік, схаваўшыся ад усіх, сядзеў у спальні гэтай раніцай. Яго мучыў лёгкі сверб на далоні. Чорныя, сухія плямы на смуглай скуры падраслі за ноч і цяпер раздзіралі яго яшчэ мацней. Раздражненне пульсавала тонкім болем, адчувалася спякота ў целе. Хлопец нерваваўся, бо не ведаў, што цяпер рабіць. Уяўляў, што прызнанне пацягне за сабой агіду і яго выпруць за дзверы. А што там, за ёй, што дзеецца на гарадскіх вуліцах сёння? Можа, за дзвярамі яго чакае пакутлівая смерць? Школік не хацеў рызыкаваць, ён усё разважаў, не заўважаючы, як на секунды адключалася галава і ўзнікалі прабелы ў памяці. Мысліцельны працэс ненадоўга абрываўся, а затым зноў працягваў работаць. Апошняе, пра што Школік думаў, да прыходу ў пакой Лісаковіча, гэта былі перакананні, што яго хвароба не заразная. Бо пасля ночы ніхто не адчуў таго, што адчуваў ён. А можа, іншыя таксама маўчалі, таксама хавалі плямы? Калі пачуўся гук дзвярной ручкі, хлопец ад спалоху схаваў хворую руку за спіну.

У пакой уварваўся Лісаковіч, наморшчыў лоб і зірнуў злымі вачамі на Школіка.

– Ты думаў, мы не заўважым? Мы ўсё ведаем! – не набліжаючыся блізка, суха загаварыў ён.

– Ты, пра што?

– Мікіта, давай без гэтага, Захар Пятровіч усё нам расказаў і даказаў! Ён бачыў цябе! – узвышаў голас Лісаковіч.

– Ён не мог… Не. Я хацеў прызнацца, але баяўся, што вы заб'яце мяне! – сціскаючы кулак за спінай і з заміраннем сэрца адказваў Школік.

– Ён бачыў, усё бачыў. Твае хцівыя пальцы. Я так разумею, цябе не хвалюе наша агульнае выжыванне, і ты, выскачка, думаеш толькі пра сябе! Таму, у якасці пакарання ты пажывеш у кабінеце з надакучлівым старым. Табе на карысць пойдзе яго п'яное бурчанне і скупасць. Ты застаешся без абеду і вячэры.

– Без абеду? Вы не прагоніце мяне, не заб'яце?

– Не. Хоць былі такія думкі. Ты ноччу прабраўся на кухню і скраў ежу. Нашу агульную ежу! Зараз жа, уставай. Захар Пятровіч чакае тваёй споведзі! Уставай! – скамандаваў Лісаковіч.

– Гэта не я, я не краў ежу! Шчыра кажу! Я толькі папіў вады. Гэта ўсё Захар Пятровіч! Ён сам скраў і на мяне нагаворвае! – павольна падымаўся з ложка Школік, стракача словамі, як кулямёт.

– Разбярэмся! – Лісаковіч не ўсе словы распазнаў у хуткай прамове, ледзь памаўчаў і прадоўжыў, – Хтосьці з вас відавочна хлусіць. Вось і пасядзіце разам!

– А ведаеш, мабыць, я пайду! Хачу зірнуць у вочы таго, хто мяне падставіў. Выб'ю ў яго прызнанне! А ты, задумайся, хто ў гэтым доме гаспадар і чыя тут ежа! – буркнуў Школік.

Яны выйшлі ў калідор і спыніліся насупраць дзвярэй кабінета. Статычнае становішча Ірыны ля ўваходных дзвярэй кватэры зацікавіла мужчын. Яна стаяла да мужчын спінай і пазірала праз вочка на лесвічную пляцоўку.

– Што там? – усклікнуў Школік.

Ірына тарганулася ад спалоху і павярнулася да іх.

Бачачы ўстрывожаны твар, Лісаковічу стала цікава, што адбываецца за дзвярамі.

– Ну? – дадаў ён, штурхаючы Ірыну на словы.

Яна падышла і ціха прашаптала:

– Паша, там… Табе лепш самому паглядзець. Дзяніс пачуў крык і паклікаў мяне.

Лісаковіч зірнуў на студэнта Калядку, які знаходзіўся каля дзвярнога праёму ў гасцёўню. Юнак кіўнуў, пацвердзіў, што заўважыў цела першым. Лісаковіч хутка падышоў да дзвярэй. Тое, што ён убачыў, не спалохала, а зацікавіла яго, захапляла ўважліва разгледзець ляжачага чалавека. Мужчына сярэдніх гадоў, сусед Прышчэпавых, ляжаў моўчкі пад дзвярамі сваёй кватэры, у пацёртай адзежы, дыхаў і час ад часу паторгваў канечнасцямі. Светлая скура была амаль уся пакрыта цёмнымі знакамі хваробы, з якіх слаба сыпаўся попел, часцінкі падалі долу, то ўзляталі ўгору. Каля левай рукі ляжаў пакет з прадуктамі, з-пад якога ледзь выглядвала чорная вадкасць. Лісаковіч задумаўся: "Чаму вокны і дзверы не ўпускалі заразу ў кватэру? Сусед прыйшоў з вуліцы? Можа, зараза там, унізе, а тут, на гэтым паверсе, яе няма?! Ці ўсё ж яна за дзвярамі і павольна прабіраецца да нас?! Відавочна вірус нейкі. Лепш пакуль заставацца ў кватэры!"

Адарваўшыся ад дзвярнога вочка, Лісаковічу было вельмі цікава зразумець, што адбываецца з чалавекам у момант хваробы і пасля яе. Сусед яшчэ быў жывы, а за вокнамі ляжалі мёртвыя целы. А можа, яны таксама ў напаўжывым стане? Таму Калядка атрымаў заданне ад старэйшага, сачыць за тым, што робіцца за дзвярамі, пільна сачыць за кожнай, здавалася б, няважнай дробяззю. Пакуль студэнт атрымліваў даручэнне, Школік праскочыў міма ўсіх і зірнуў адным вокам на суседа Прышчэпавых. За дзве секунды, па худым целе прабегся халодны страх.

– Ах! М-м-м! – тарганулася ў кішэні паражоная далонь Школіка, нібы яе закрануў востры цвік, між тым, імгненна стрэльнуў у грудзях востры боль.

Усе, хто быў побач, адначасова зрэагавалі на стогн Школіка.

– Страшнае відовішча, – стаў выкручвацца ён перад людзьмі, душачы сваё хваляванне, – Шкада гэтага чалавека. А што ж з намі будзе? Тое ж, што з ім?

– Хопіць! – сказаў Лісаковіч, а затым скамандаваў хлопцу схавацца ў кабінеце.

Пры гэтым, да хмурнага, да пацеючага Школіка ніхто не дакранаўся. Дый і ён сам не хацеў гэтага, і дзёрзка прыгразіў Лісаковічу не чапаць яго рукамі. Усе падумалі, што гэта ўсяго толькі балючы спалох, накладзены знявечаным суседам, але хлопец абараняў не сябе, а іншых. Школік хутка схаваўся ў кабінеце, які сабраў усе змрочныя пахі алкаголю. Захар Пятровіч сядзеў за сталом у сваім любімым крэсле і цьмянымі вачамі сустракаў госця. Ён амаль задрамаў перад паперкамі, бо доўга стараўся разабрацца ў іх, прыклаўшы ўзмоцненае старанне адшукаць спосаб людскога выратавання. "Дзесьці тут памылка!" – круцілася ў галаве. Асцярожнымі крокамі Школік падышоў да канапы, сеў перад старым і злосна зірнуў на яго. Захар Пятровіч адцягнуўся, узбадзёрыўся, заўсміхаўся белымі зубамі, вярнуўся да яго кампанейскі настрой. Ахоплены радасцю ад прысутнасці "сябра", ён паставіў другую шклянку на стол. Прыйшла неабходнасць выпіць. Выпіўкі хапала, таму гаспадар быў гатовы падзяліцца ёю. Пасапваючы сабе пад нос, Захар Пятровіч падняў цяжкія павекі і, нібы тост, пачаў казаць аб парадках, аб добрых людскіх якасцях, накіроўваючы іх у адрас Школіка. Моўчкі і не адпусціўшы турбот, хлопец пацягнуўся да шклянкі. Ён тут жа разгадаў усю пастаноўку, лёгкую падставу Захара Пятровіча. Гэты распешчаны стары меў патрэбу ў суразмоўцу і таму падманам зацягнуў хлопца ў свой кабінет малапрыемным чынам. Цёмныя вочы Школіка казалі аб няшчырым спакоі. Ён не крыўдзіўся на барадатага старога, бо раптам сузіраў у сітуацыі плюсы. Яму хацелася выпіць і расслабіцца, адпусціць думкі аб заражанай кісці і без спраў пакачацца на канапе. Пры гэтым, хлопец не раз, асабіста, ужо сустракаўся з Захарам Пятровічам. Тады яны бесперашкодна гаварылі на любыя тэмы. Стары выдатна разбіраў хуткую гаворку Школіка і лічыў яго разумным чалавекам. Ён нават ведаў, што прыгажосць Ірыны не дае хлопцу спакою, што той таіў у сабе пачуцці да яго дачкі.

Галасы ў кабінеце сталі званчэй, пасля першага тоста цяжкае паветра ўжо перастала быць непрыемным.

VIII

Горад быў ціхім, здавалася, што ўсе памерлі і засталася толькі адна кватэра з жывымі. Лісаковіч зайшоў у гасцёўню. Антаніна Сяргееўна чытала кнігу дзіцяці, студэнтка Алена хадзіла з кута ў кут з тэлефонам, а каля акна сумавала Ірына з фотаапаратам у руках.

– Што ж нам рабіць? – спытала смуглявая студэнтка, падышоўшы блізка да Лісаковіча, прыціснулася да яго плячом і падняла смартфон перад тварам.

– Га? Гэта відэа, ты нас здымеш? Навошта? Выключай! Эканом зарадку.

Алена прыбрала тэлефон і сказала:

– Я хацела б пачуць ваша меркаванне. Як думаеце, гэта бяда адбываецца па ўсёй краіне, ці толькі ў Менску?

– Хацеў бы я ведаць. Спадзяюся, мае родныя не пацярпелі.

– А вы фатограф? Мне сказалі, што вунь той фотаапарат належыць вам.

– Я журналіст, – адказаў Лісаковіч, павярнуў галаву на Ірыну, задумаўся, а затым вярнуўся да Алены, – І мне вельмі цікава адшукаць адказы. Я, зараз, як дзікі звер у клетцы. Адбываецца нешта жудаснае, а я проста кідаюся з вугла ў вугал, і чакаю, калі ўсё скончыцца і адчую свабоду. Мы ўсе гадаем, выратуюць нас ці не! А нехта яшчэ выжыў? Як доўга мы прабудзем у ізаляцыі? Галоўнае, не рабіць глупстваў і не выходзіць з кватэры!

– Мне вельмі падабаюцца вашы развагі, – адказала Алена, стрымліваючы ўсмешку.

– Вось і падумай над гэтым, – абыякава, гледзячы ў глыбокія вочы, сказаў Лісаковіч і пайшоў да акна.

Ірына глядзела скрозь аб'ектыў на самотнае, нежывое цела, якое знаходзілася ля чужога пад'езда, за пустой пляцоўкай. Цела выглядала палахліва, пакрылася гарам, падабенства вугалю, і пускала ледзь прыкметны шэры дым, як бервяно пасля пажару. Такіх нежывых было нямала, яны застылі ў розных позах, не паспеўшы схавацца, збегчы ад катастрофы. За шклом, наперадзе, трывожна красаваўся Грушаўскі сквер. Лістота лягла долу тоўстым пластом і схавала траву, ціха ляжала пад дрэвамі, не змяніўшы сваю прыродную афарбоўку. Цёплае святло дакраналася да крывых галінак. На зялёнай, адкрытай падстрыжанай траве не было заўважана ніводнай загінулай ці жывой птушкі. Увесь лясны астравок атачыў сябе кволымі аўтамабілямі. Фарба працягвала аддзяляцца ад металу. За кароткі час кузава машын паспелі пакрыцца вялікім іржавым рабаціннем. Асноўная частка прыпаркаваных легкавікоў была згарэлай, некаторыя яшчэ дыміліся пасля выбуху.

Ірына была ўцягнута ў гэта і не чула ціхіх крокаў Лісаковіча. Пасля змрочнай ночы і ад безжыццёвага двара, у якім прайшло яе дзяцінства, яна адчувала сябе выматанай. Калі мужчына ўстаў каля акна і дакрануўся да яе пляча, Ірына злёгку здрыганулася і адкрыла твар. Яна зусім не была гатовая да дыялогу.

– Што-небудзь разгледзела? – пачуўся зацікаўлены голас Лісаковіча.

– Нічога добрага. Няма жывой душы, – паныла вымавіла Ірына.

– Можна мне паглядзець?

У момант яго слоў Ірына ўжо здымала з шыі фотаапарат, а пасля перадала прадмет у рукі гаспадару. Тады ж яркі голуб урэзаўся ў шыбу, маючы намер прабіцца да людзей, але ад няўдачы зваліўся ўніз. Глухі стук удару спалохаў Ірыну, яна моцна прыціснулася да Лісаковіча, як да свайго абаронцы. Лісаковіч супакоіў устрывожаную Ірыну, якая глядзела на яго так, быццам гатовая глядзець на яго вечна. Мужчыну стала няёмка, ён хутка адвярнуўся і паспрабаваў адцягнуцца на сцякаючую кроплю. З вонкавага боку акна цягнулася ўніз цёмная кропля крыві мёртвай птушкі. Было не па сабе.

Час ішоў. Лісаковіч таксама шукаў жывых праз аб'ектыў. Доўгімі хвілінамі выглядваў усе даступныя вокны дамоў з адсунутымі шторамі і ўсё часта вяртаўся да тонкай паласы чужой крыві на шкле. Ён вельмі шмат думаў, пытанні да сябе толькі ўскладнялі яго развагі. Журналіст зрабіў пару здымкаў у спробе пасля разгадаць загадку сваіх дум. Ён стаяў нерухома каля акна і пісаў у галаве артыкул, нібыта збіраў матэрыял для працы. Цікавасць расла і павялічвала энергію ў целе. Калі Лісаковіч адарваўся ад сваіх дыскусій, то адклаў прыладу ў бок і аглядзеўся вакол сябе. Ён павысіў адвагу, паспрабаваў уявіць, абмаляваць апавяданні стомленых людзей, якія быццам змірыліся з гібеллю і больш не шукалі выйсця.

Доўга доўжылася гадзіна за гадзінай. Цяпер ужо дзевятнаццацігадовая Алена часта хадзіла з фотаапаратам па пакоях і глядзела праз вокны на суседнія дамы.

А Ірына, раз-пораз падыходзіла да Лісаковіча, пыталася, пра што заўгодна, уважліва глядзела ў яго вочы, як на зоркі, але не ўважліва слухала. Ёй былі не цікавыя любыя тэорыі катастрофы, яна проста хацела быць побач з сімпатычным мужчынам. Цяпер яны знаходзіліся ўдваіх у спальні, блізка, седзячы на адным ложку. Ірына адчувала бяссілле да Пашы. Унутры трапяталі пачуцці, не ад страху перажытага, а ад будучыні, ад ажыўленага кахання. Закружыўшы сабе галаву, яна міжволі ўяўляла, як іх вусны даткнуцца. З-за чаго Ірына не пачула пытанне і толькі ў другі раз адштурхнулася ад надзей пацалаваць Лісаковіча.

– Ты чаму ўсміхаешся? – незадаволена спытаў ён.

– Што? Прабач, – заўважыўшы нахмураны твар, яна прыбрала ўсмешку.

– Я кажу табе пра сур'ёзныя рэчы, а ты мне ўсміхаешся. Ты хоць чуеш мяне, разумееш, пра што я кажу?

– Разумею. Пра сур'ёзныя рэчы.

Яе зачараванасць да яго адбівалася ў светла-карых вачах. Лісаковіч занепакоіўся гэтым. Ён адчуў нейкую збянтэжанасць, нібы апынуўся не ў сваёй талерцы, таму адышоў да дзвярэй. Яму не хапіла духу прад'явіць свае здагадкі яе дзеянняў, пагасіць агонь у жаночых вачах. Здавалася, што ўсё гэта будзе няпраўдай, будзе выглядаць па-дурному. Лісаковіч падумаў, што не гатовы быць бессардэчным чалавекам у такі цяжкі час. Ён адчуў сябе вінаватым, у тым, як глядзела на яго Ірына ў момант яго маўчання каля дзвярэй. З палахлівым пачуццём мужчына выйшаў з пакоя. Ірына не адчувала ніякага сораму, прачытаўшы палахлівасць Лісаковіча, яна легла на ложак з перакананнем, што была недастаткова смелай. І ў гэтай цязе, у ціхім месцы, яна не пазнавала саму сябе. Нібы за вокнамі радасны свет, а не заміраючае святло жыцця. Ірына глядзела ў столь і са здзіўленнем разважала, як жа можна было зноўку закахацца ў таго самага чалавека, які пакінуў яе адну з пабітым сэрцам. Яна ўжо была не такая маладая, юна, як раней. І дзе ж дарослыя паводзіны, разважанні і, нарэшце, размовы? У яе сэрцы адчуваліся новыя пабудовы, зноўку раскветнелі пачуцці, збіраліся ў цэлае кавалкі мінулага кахання.

Бледны Лісаковіч стаяў у калідоры перад дзвярамі кабінета, адкуль даносіліся п'яныя лагодныя галасы. Пабольш быў разборлівы басісты тон Захара Пятровіча, а голас Школіка толькі шыпеў скрозь дзверы. Адчуўшы непрыемнасць, у якой Лісаковіч не змог разабрацца адразу, ён успомніў аб каханай Марыне і ўзварушыў думкі, адагнаў цяжар.

Дзесьці за гадзіну, да таго, як Антаніна Сяргееўна раздала ежу, якая была падобная на сціплы паёк, зноў загудзела сірэна. Лісаковіч ірвануў па калідоры ў гасцёўню, дзе плакала дзіця. Віта хацела хутчэй абняць маму, а не слухаць бясконцыя заспакаенні Антаніны Сяргееўны.

Лісаковіч падбег да Алены, якая шукала жывых праз аб'ектыў яго фотакамеры.

– Нешта ёсць? – спытаў ён, адчуваючы прыліў сіл, небяспеку.

– Людзі ў вокнах. Няшмат, але яны ёсць. Жывыя, – выразна адказала дзяўчына, – Зірніце!

На яе голас падышоў Калядка.

– Гэта ж добра? Так? – усклікнуў студэнт, у выразе яго твару адбівалася надзея.

На яго паглядзелі з нядоўгім маўчаннем, пасля павярнуліся ізноў да акна.

– Сірэна не крыніца добрага! – адказаў Лісаковіч.

– Глядзіце! Глядзіце туды! – усклікнула Алена і паказала пальцам, – Вы бачыце? Там, плакат!

Злева ад іх, у іншым доме на верхніх паверхах можна было разгледзець рух. Асабліва выразным быў сілуэт у чырвонай майцы, які махаў рукамі. Лісаковіч праз фотаапарат разгледзеў, як цёмнавалосая жанчына спрабавала нешта растлумачыць рукамі. Затым, ён паглядзеў на паверх вышэй і ўбачыў мужчыну з кардонкай ў руках. Чорным, тоўстым маркерам было напісана: "Не выходзьце! Санітарыя!" Гэтыя словы былі напісаныя ў два радкі, вялікімі літарамі. Простым вокам, пры добрым зроку, можна было распазнаць тоўстыя літары.

– Значыцца, нас будуць ратаваць! Праводзяць меры па нашым выратаванні! – загаварыў Калядка.

Калі падышла Ірына, Калядка пачаў дзяліцца з ёй новай інфармацыяй. Тады Алена забегла ў спальню, зірнула праз шкло на бязлюдную вуліцу Шчорса, на яе маўклівыя крамы з сапсаванымі шыльдамі. Затым паглядзела вышэй, у вокнах кватэрнага дома, дзе нікога не было відаць. Да пятага паверха шыбы былі не ўсюды: ад першага па трэці паверх яны былі разбітыя, на чацвёртым і пятым, выглядала ўсё так, быццам па шыбам мякка ўдарылі малатком, і яны дзесьці патрэскаліся, а дзесьці засталіся толькі тырчаць аскепкі ў рамах. Далей уверх, усё было як раней, частка фасада высокага будынка выглядала ацалелай, па-ранейшаму адлюстроўвала тое, што адбываецца перад пабудовай. Сонечнае святло надавала бляск і затуманенасць. Ці ёсць хто там, за непразрыстай заслонай? Дзяўчына толькі прадчувала, што ў такім вялікім доме абавязкова засталіся яшчэ жывыя людзі. Яна вярнулася ў гасцёўню і падзялілася не зусім добрымі навінамі. У той жа час, Ірына спрабавала размаўляць з незнаёмымі людзьмі, праз паперу і маркер. Яна пісала кароткія словы, атрымлівала ў адказ не новае. А той мужчына, што вывесіў "Не выходзьце! Санітарыя!", знік з-пад увагі пакінуўшы плакат на шыбах.

Працяглы гул сірэны цягнуў за сабой час, ён здаваўся раздражняльным, а выццё дапякальным. Пасля абеду, стомленыя людзі, бязмэтна блукалі па кватэры.

Тады, калі сонца яшчэ ніжэй нагнулася ў бок Захаду, з нябёсаў пасыпаўся белы парашок. Сухі пылок закрываў сабой увесь прасвет, падобна густому пылу з вясковых дарог, ён падоўгу завісаў у паветры. У кватэры пацямнела. Гаспадыня запанікавала і запаліла недагарэлую свечку, паставіла яе на падаконнік. Яна сабрала ўсіх у гасцёўні, не думаючы пра тых, хто застаўся ў кабінеце, верыла ў тое, што ўчарашняя малітва прынесла не толькі ёй, але і ўсяму гораду выратаванне. Жоўтае святло свечкі смірна гарэла ўверх, усе часцей глядзелі толькі на яго. У такіх абставінах Антаніна Сяргееўна пачала распавядаць кароткія гісторыі, якія трохі змякчалі трывогу душам, што знаходзіліся побач. Многія дадавалі да яе расказаў свае гісторыі. Віта болей не плакала, яна чула ад Калядкі, што, калі сухі туман рассеецца, то ўсё дрэннае скончыцца. Дзіця моцна паверыла ў тое, што хутка вернецца дадому, да бацькоў. Таму дзіцячыя вочы часцяком глядзелі ў акно, не адводзячы сваіх сумных пачуццяў.

Калядка ўжо не падыходзіў да ўваходных дзвярэй, не сачыў праз вочка за нерухомым чалавекам, суседам. Ён цяпер не бачыў у гэтым карыснасці, дый і стала цяжка глядзець на хворага. Таму, студэнт сядзеў на падлозе, дакранаючыся спінай да сцяны і сціпла падтрымліваў размовы ў гасцёўні.

Пры захадзе сонца пыл не быў ужо такі шчыльным, але яшчэ лунаў у паветры на гарадскіх вуліцах і дварах. Да ночы людзі ў кватэры адчулі прысутнасць ёду, з'явіўся яго дымны прысмак.

IX

Бліжэй да паўдня, ад салёнага смаку вельмі хацелася піць. Нават пасля сняданку, салёнасць не знікала. Усяму віной учорашні рассеяны парашок, які прасочваўся ў дамы і сплятаўся з паветрам, трапляючы ў арганізм людзей. Антаніна Сяргееўна пералічыла ежу і ваду, пасля адправіла студэнтаў сачыць за становішчам з вокнаў. У гэты час Ірына ў гасцёўні запляла косы дзіцяці і паглядала на Лісаковіча, які змрочна хадзіў па шырокім пакоі. Яна бачыла ў ім таленавітага, каханага, прыгожага чалавека. Зараз ёй трэба было супакоіцца, падабраць правільныя словы, каб потым пагаварыць з ім пра яе пачуцці. Хай было недарэчна казаць пра каханне ў гэтак складаны момант жыцця, але яна жадала ўвагі, хацела згладзіць свае душэўныя раны.

– Паша, можа пагаворым пра нас? – сказала Ірына і пяшчотна ўсміхнулася, круцячы на руцэ бранзалет.

– Эх…, – уздыхнуў Лісаковіч, – Навошта зараз казаць пра нас, што з намі не так?

У пакой увайшлі студэнты і Ірына змоўкла. Яна памяняла ўсмешлівы твар на абыякавасць і адчула да студэнтаў варожае пачуццё. Мала таго, што яны перашкодзілі размове, дык яшчэ забралі ўсю ўвагу Лісаковіча. Ірыне стала не па сабе, бачачы, як маладзенькая Алена круцілася каля яго і нешта падшэптвала яму каля акна. У разумнай, яснай і зграбнай дзяўчыне яна цяпер бачыла саперніцу. Ірына злавалася, хвалявалася, уяўляла больш таго, чаго не было паміж людзьмі каля акна. Нават хацела перашкодзіць ім какетнічаць, але была яшчэ не гатовая. Не заўважаючы, яна назапашвала рэўнасці, каб успыхнуць ад пачуццяў.

Тым часам, Антаніна Сяргееўна ўсё хадзіла па кухні. Цяпер яна трымала чайнік, у якім засталося вельмі мала халоднай вады, і думала пра тое, як доўга прыйдзецца недаядаць, расцягваць скарынкі хлеба. Праз пару секунд на кухні з'явіўся Захар Пятровіч, з пакамячаным тварам пасля ўчарашняй п'янкі. На сівой барадзе віселі сухія крошкі ад печыва. Ён адчуваў сябе добра: галава не шумела, вочы выразна бачылі, рукі не дрыжалі.

– Налі вады! – прашаптаў ён, – Мы што, учора на вячэру соль елі?

Антаніна Сяргееўна павярнулася на голас і тут жа адышла назад, урэзалася ў стол ад спалоху. Увесь лоб мужа быў у чорных плямах невялікага памеру, і руку, што трымала кубак, таксама захапіла падобная чарната. Скура нібыта трымала чарнільныя сухія кляксы. Жанчына жахнулася і ўспомніла, што падобныя сляды, як нейкую заразу, раней апісваў Лісаковіч. Яна выказала здагадку, што гэта нездаровая прыкмета невядомага захворвання можа перадавацца, і яшчэ болей спалохалася, і разгубілася. Балюча было глядзець на няправільны твар. Антаніна Сяргееўна, не ведаючы, што рабіць далей, працягнула чайнік і выліла апошнюю ваду ў кубак мужа.

– Ты чаго? – коратка і ціха вымавіў Захар Пятровіч, гледзячы на шырокія вочы жонкі.

– Я? – разгублена адказала пытаннем яна, а затым з запінкай сказала, – С-сыдзі!

Адчуванне страху, неспакой за дачку, дазволілі абыйсціся разумна. Антаніна Сяргееўна не панікавала пры мужу, старалася выраўнаваць дыханне. Яна не глядзела на яго, каб зноў не паказацца дзіўнай.

– Сыдзі! Вады болей няма! Ідзі ўжо, пі сваю гарачую ваду! – гучна казала жонка, намякаючы на алкаголь.

– Не крычы на мяне. Перад гасцямі не строй з сябе гаспадыню! Гэта мая кватэра!

– Так. Добра. Прабач мяне!

– Нешта галава разбалелася, быццам гарыць. Усё з-за цябе! – вымавіў Захар Пятровіч і з кубкам вярнуўся ў свой кабінет, дзе на падлозе ляжаў і сапеў пад пледам п'яны Школік.

Антаніна Сяргееўна хутка вярнула чайнік на пліту і спешна накіравалася ў гасцёўню. Ціхімі крокамі, яна прабегла па калідоры і ўскочыла ў вялікі пакой. Спынілася ў цэнтры, пералічыла прысутных, агледзела іх целы на наяўнасць хваробы, плям.

– На бацьку нейкая зараза! – сказала яна Ірыне.

– Як? Што з ім?

– Ну… Усё, як вы распавядалі. Ой, страшна мне. У яго плямы на ілбе. І на руках… Плямы нейкія, маленькія, чорныя, як нейкі мох! – казала Антаніна Сяргееўна, гледзячы на свае рукі, – Ой, страшна мне дачушка.

Ірына падышла да мамы і стала яе супакойваць. Усе напружыліся, у цесным коле ў людзей стварылася такое ўяўленне, што хтосьці з іх таксама хворы.

– Ёсць запасны ключ ад кабінета? – спытаў Лісаковіч.

Антаніна Сяргееўна з мокрымі вачамі падышла да шафы і ўзяла з паліцы ключ. Без думак працягнула яго мужчыну. Лісаковіч замкнуў кабінет, пакінуў ключ у замку. Некаторы час разгаралася спрэчка, ці варта было зачыняць у кабінеце людзей. Гаспадыні было агідна думаць аб сваём дачыненні да зняволення мужа. Цяпер яна была супраць такога абыходжання з яе мужам і спрабавала пераканаць усіх, што трэба дапамагчы хвораму старому чалавеку. Асабліва строга яна размаўляла з гасцямі. Пару разоў паспрабавала прарвацца да кабінета, але нават не змагла ступіць у калідор. Шырокае цела Лісаковіча не давала ёй прайсці. Да таго ж, на яго баку былі студэнты, якім, хай і не давялося ў першы ж дзень бачыць паблізу той жах, які тварыўся на вуліцах, але пры вялікім уплыве страху яны спрабавалі сябе абараніць. Затым з кабінета пастукалі, Захар Пятровіч хацеў выйсці, яму было нядобра. Ірына была напалохана, але не ведала, што рабіць далей, як паступіць правільна. Ёй было шкада бацьку, было цяжка глядзець на плач маці. Неяк непрыемна рабілася ўнутры ад гучных размоў і молячай матулі дапамагчы роднаму чалавеку. Ірына была адзінай, хто ўспомніў пра Школіка. Яна спрабавала разабрацца з яго маўчаннем. "Чаму чуваць толькі гучныя крыкі і пагрозы бацькі?" З кабінета ніводнага гуку ад Мікіты. Можа, ён п'яны, можа, занадта напалоханы і забіўся ў кут. Ірына не магла ведаць і таму больш акцэнтавалася на бацьку. Пакуль усе шукалі рашэнне спрэчцы, дзяўчынка Віта стаяла ў куце, знайшоўшы ў ім прытулак. На яе менш звярталі ўвагі. Яна адвярнула галаву на светлае акно, каб не бачыць спалоханыя чужыя твары і закрыла далонямі вушы. Глядзець на белы свет стала цішэй. Шумны голас Антаніны Сяргееўны стаў гучаць спакайней, а гарачы тон Лісаковіча быў ужо не такім грозным. Маленькі сведка ціха заставаўся збоку. Слёз на шчоках ужо не было, за ўчорашні дзень і за кароткую ноч, Віта выплакалася. Яна была адна, і ў адзінокім куце стала разумець сваё становішча, але не прымала таго, што застанецца тут, з гэтымі людзьмі надоўга. Віта ўспамінала не толькі бацькоў, але і з-за чаго бегла. Крыкі і выбухі самавольна ўсплывалі з памяці, прымушаючы разганяць маленькае сэрца. Потым нядобрыя ўспаміны схаваліся, застаючыся ў памяці з ёй на ўсё жыццё.

Лісаковіч доўга тлумачыў старой жанчыне свой учынак. І як бы ні была на яго баку Ірына, яе маці не хацела слухаць нічога іншага. Спрэчка скончылася на баку большасці. Усе, акрамя гаспадыні, вырашылі не падвяргаць сябе небяспецы. Усе змоўклі толькі тады, калі пачуліся настойлівыя грукі ў дзверы. Знутры кабінета застукалі вельмі гучна кулакамі. Захар Пятровіч адчуў гарачку і закрычаў, як чалавек які паддаўся катаванням. Спрабуючы адчыніць дзверы, ён хутка слабеў. Гучныя воклічы і моцныя ўдары чуліся ўсё радзей.

Абстаноўка змянілася. Гучна мітусіліся госці, адчуваючы трывогу за сваіх родных, за тых, хто застаўся дзесьці там, за сценамі гэтай кватэры, якая стала ўжо не такой бяспечнай. Госці хацелі вырвацца, але не маглі. Нядобра думалася маладым. Усё больш нараджалася дурных думак. Хацелася разысціся па кватэры, але ўсе заставаліся ў адным пакоі пераходзячы з месца на месца.

– Падыдзіце сюды! – папрасіў Калядка, калі спыніўся каля акна.

Першай падышла Алена.

– Гэта жывыя ці мёртвыя? – спытала яна.

Белая парашковая заслона разышлася, апусцілася на зямлю. На шыбах не было парашковага пылу. Пабялела ўсё за акном, падобна зімовай пары. Сонца выглянула з-за воблака і калі прамяні асвятлілі беласнежны пласт, стала яшчэ ярчэй. Каля парковачных месцаў стаялі застылыя, чорныя фігуры людзей. Іх абыходзілі жывыя людзі, пакідаючы за сабой паласу падлятаючага пылу. З вышыні, рухомыя целы здаваліся прытворнымі, несапраўднымі. Іх перамяшчэнне выглядала дзіўным: то яны павольна крочылі, то рэзка адбягалі, то спыняліся, палахліва разглядаючы ўсё вакол сябе. Тады ж, прабегла тонкае цела праз увесь сквер, без аглядкі, нібы яно ўцякала ад чагосьці злога ці ж, бегла кагосьці ратаваць.

– Што там? – зацікавіўся, спытаў у студэнтаў Лісаковіч, але не падыходзіў да іх.

Яму было вельмі цікава пра якіх мёртвых і жывых кажуць каля акна, але пакідаць свой пост ён не хацеў, баяўся падпусціць Антаніну Сяргееўну да кабінета. Да студэнтаў падышлі Ірына з маці. Яны яшчэ болей спакушалі журналіста. Ён зноў папытаў, але адказы не ў поўнай меры апісвалі ўсёй карціны, не абмалёўвалі дэталёва двор, пакідалі смутным уяўленне Лісаковіча. Незразумела было чаму радаваліся людзі, што там у рэчаіснасці, за акном. Не вытрымаўшы, ён павольна, кароткімі крокамі, падыходзіў усё бліжэй да групы, якая ціха разважала загадкамі пра ўбачанае. Зацікаўлены Лісаковіч зусім не заўважыў, як наблізіўся да акна.

Па белым покрыве хадзілі зусім жывыя людзі. Яны па адзіночцы і групамі нетаропка выходзілі з пад'ездаў. Колькасць людзей, то расла, то маленькі натоўп разыходзіўся. Тым жа часам у вокнах ужо не было відаць ні плакатаў, ні чалавечых сілуэтаў. Алена пацягнулася да фотаапарата, затым разгледзела тых, хто хадзіў унізе. Вельмі актыўныя і на выгляд здаровыя, але трывожныя людзі гаварылі адзін з адным. З асцярогай на тварах яны разыходзіліся ў бакі. З усмешкамі стаялі ля пад'езда дзеці, перадаючы радасць бацькоў аб тым, што ўсё ідзе да лепшага. Для дзяцей такая сучаснасць быццам стала кампутарнай гульнёй, новым светам. А старыя, са строгім поглядам, паказвалі пальцамі на застылыя фігуры мёртвых, як бы перад імі стаялі мастацкія скульптуры, а не ахвяры катастрофы. Для заспакаення і абароны, амаль усе людзі ўнізе верылі, што прыйшоў канец вар'яцтву. Мужчыны разыходзіліся, а затым вярталіся ў кватэры з амаль пустымі крамнымі кошыкамі, мабыць абрабавалі бліжэйшыя прадуктовыя месцы, а цяпер спяшаліся да сям'і.

– Я выходжу! – загаварыла Алена, заключэнне ціснула на псіхіку.

Лісаковіч успомніў пра брата, зірнуў на наручны гадзіннік. "Магчыма, ён выбраўся, выжыў!" Па-добраму і пазітыўна хацелася думаць. Студэнтка выйшла на калідор і з віскам, спатыкаючыся аб чужы абутак, звалілася каля ўваходных дзвярэй. Такі страшны сігнал усіх павярнуў да калідора. Лісаковіч зірнуў спачатку на дзвярны праём гасцёўні, дзе ўбачыў толькі ногі дзяўчыны, а затым агледзіўся па баках.

– Антаніна Сяргееўна! – крыкнуў ён, заўважыўшы яе адсутнасць.

Гаспадыня, карыстаючыся добрым выпадкам, непрыкметна выйшла з пакоя, адамкнула кабінет і выпусціла мужа. Лісаковіч тут жа кінуўся да Алены, маючы намер выратаваць яе ад любой небяспекі. Ён дапамог ёй устаць і паглядзеў наперад. У калідоры аслупянеўшы стаяла Антаніна Сяргееўна з разгубленым выразам твару. Побач з ёй быў яе муж. Усё яго цела было знявечана вуглепадобнымі плямамі. Адзенне ў некаторых месцах разарванае ад парываў злосці. Поза Захара Пятровіча выглядала страшэнна: спіна была сагнутая ў арку, галава падрыгвала і апушчана ўніз, адна рука абапіралася аб сцяну. З рота выцякала чорная сліна, цякла па сівой барадзе і, як цягучая смала, кроплямі спускалася на падлогу. Стары спрабаваў нешта вымавіць, але голас сіпеў, як зламанае радыё. Убогае цела тут жа ўпала да ног жанчыны, аддзяліўшы Антаніну Сяргееўну ад астатніх. Жанчына заплакала, раўла, загаласіла ва ўсю, прыціснуўшыся ўсім целам да сцяны калідора. Яна баялася дакрануцца да мужа, які моцна палохаў яе сваім выглядам. Душа аплаквала, пакутавала, развітвалася з каханым. З-за рыдаючых уздыхаў у калідор убегла Ірына. Паражонае цела бацькі ляжала неакуратна, патыліцай да яе. Дачка ад спалоху прыкрыла свой твар далонямі, але не плакала. Змрочны тон загучаў смуткам.

– Ён мёртвы? А што з другім? – стрымана спытаў Калядка, высунуўшы палову цела ў калідор.

– Антаніна Сяргееўна, калі ласка, пераступіце, падыдзіце да нас! – загаварыў Лісаковіч, – Антаніна Сяргееўна, калі ласка, ідзіце да нас! – гучна паўтарыў ён, ад чаго жанчына адарвала погляд ад мужа, – Давайце, хутчэй!

У гэты час Калядка вярнуўся ў гасцёўню і пачаў збіраць рэчы. Ён знайшоў невялікі заплечнік, выцягнуў адтуль частку змесціва і стаў напаўняць яго неабходным. Тут, каля ложка, стаяла маленькая бутэлька недапітай вады, а на белай круглай талерцы недаедзены хлеб дзіцяці. Калядка абгарнуў чыстай анучай ежу і ўсё схаваў у заплечнік. Пасля чаго, стаў шукаць, што яшчэ можа спатрэбіцца ў шляху, было відавочным для яго, што дарога будзе доўгай. У сувязі з адсутнасцю транспарту, трэба будзе пешшу пераадолець доўгую адлегласць да роднага месца. Студэнта нічога не палохала, ён быў упэўнены ў сабе і адважыўся ў адзіночку прайсці свой шлях. Хлапчук не збіраўся вяртацца ў інтэрнат, а цвяроза вырашыў пакінуць сталіцу і дайсці да бацькоўскага дома.

Гаспадыня кватэры ўсё яшчэ плакала. З чырвонымі вачамі ад горкіх слёз, яна моўчкі паглядзела на Лісаковіча. Ён чытаў у яе твары няўпэўненасць і боль. Жанчына не хацела пакідаць мужа, пакідаць свой дом. Нават гледзячы на дачку, Антаніна Сяргееўна казала ў сумным маўчанні аб параненых пачуццях, аб жудасным болю, які хацела б пакінуць тут, з сабой. Ірына спрабавала ўгаварыць матулю падысці, не хацела пакідаць яе адну, не хацела страціць яшчэ аднаго дарагога чалавека. Іншыя таксама ўзяліся падтрымаць Ірыну і прыспешыць пажылую жанчыну. Гэта надало руху, і Антаніна Сяргееўна адчула сябе інакш. Яна пагадзілася пакінуць усё і пайсці з дачкой. Пераступаючы цела мужа, жанчына адным вокам, у паўабароце галавы, зазірнула ў кабінет. Ёй хапіла адной секунды, каб выразна адбіць у сваёй памяці худую фігуру Школіка. Як абгарэлы, драўляны, стары слуп, ён стаяў тварам да яе, каля канапы з працягнутай рукой. Вочы хлопца перасталі быць жывымі, у іх не было чалавечнасці, яны перадавалі злосць звера і нянавісць да людзей. Кантраст паражонай скуры і дзікіх вачэй, адбіваўся шалёнствам. Школік быў падобны на забойцу, на драпежніка. Галава пакрылася чорнымі лускавінкамі, на шчоках адкалоліся засохлыя плямы скуры, на іх месцах з'явіліся атожылкі, падобныя на каранёвы клубень. Усё цела, усё сухое покрыва, нібы трухлявыя пялёсткі, што загнілі, засохлі і змерзлі. Тое ж было на працягнутай правай руцэ, ад якой абсыпаўся попел, змярцвелая чарната, і выбіраліся да святла жоўтыя парасткі. Хворае цела Школіка маўчала, ператварылася з чалавека ў іншую істоту, стала паляўнічым для прыступнай ахвяры. З патрэсканых тонкіх вуснаў словы не выляталі, толькі ціхая хрыпата зашыпела скрозь зубы, як кліч і застрашванне. І калі дзікае стварэнне ўбачыла ў калідоры чалавека, то рэзка тузанулася наперад, імкнучыся дацягнуцца, дакрануцца да жанчыны. Істота зрабіла пару крокаў, але засталася ў кабінеце, а Антаніна Сяргееўна задрыжала так, быццам ахапіў яе моцны мароз. Яна зрабіла тры хуткія крокі і абняла дачку. Калядка ж, у гэтыя пакутлівыя хвіліны для сям'і Прышчэпавых, выглядаў даволі спакойным, хоць пад маскай абыякавасці хаваліся цяжкія пачуцці страху, засмучэньня і пагібелі. І хай абыякавыя паводзіны да астатніх яшчэ не кідаліся пад увагу, здавалася, што толькі Калядка быў больш стрыманым і вытрыманым пры такіх прымушаных абставінах страху.