Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп

«Тарыхты унутпагандар гана келечекти өзү үчүн ача алат; өткөндү мурастай билгендер гана жаңы нерсени жарата алышат». ККПнын Башкы катчысы Си Цзиньпин өз сөздөрүндө жана макалаларында байыркы жогорку даанышман сөздөрдү чеберчилик менен колдонуп, көптөгөн цитаталар аркылуу өткөн жана азыркы окуялардын табиятын ачып, жандуу жана образдуу тил менен терең маанини баяндайт. Мына ушундан улам анын баяндамалары, макалалары өзүнө тартуучу күчкө ээ болуп, адамдарды өзүнө тартып, укмуштуудай ой күчүн, маданий өзүн-өзү аңдоонун эң жогорку деңгээлин көрсөтүп турат. Окурман башкаруунун жолун жана байыркы накыл сөздөрдө жана тарыхый окуяларда катылган маданий компонентти жакшыраак түшүнүшү үчүн «Си Цзиньпин: Классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу китепти чогултуп, басып чыгарууга аракет кылдык. 2015-жылдын февраль айында жарык көргөндөн бери китеп жалпысынан 2 миллион нускада сатылып, Си Цзиньпиндин социализмдин кытай өзгөчөлүгү менен жаңы доору жөнүндөгү ой-пикирин изилдөө үчүн маанилүү маалымдама болуп калды.

Акыркы үч жылдан ашык убакыт ичинде ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпин бир катар маанилүү баяндамаларында жана эмгектеринде көптөгөн атактуу классикалык сөздөрдү цитата катары келтирип өттү. Окурмандардын кеңири чөйрөсүнүн көп сандаган суроо-талаптарына жооп катары, «Жэньминь Жибао» басмасы «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу экинчи китепти чыгарууну уюштурду. Жаңы китеп мурункусунун структурасын сактап, 148 тандалган классикалык макалды камтыйт, алар акыркы мезгилдеги цитаталардын жогорку көрсөткүчтөрү, олуттуу таасири, ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпиндин идеяларын билдирүүдө максималдуу так жана толуктугу менен мүнөздөлөт. Ар бир сөз анын түздөн-түз маанисин жана аны коштогон семантикалык контексттин түшүндүрмөсү менен камсыз кылынат.

ККПнын XIX съездинин докладында: «Маданий аң-сезимдин жогорку деңгээли болбосо, маданияттын өсүшү жана гүлдөшү мүмкүн эмес, демек кытай элинин улуу кайра жаралуусу да мүмкүн эмес», – деп белгиленген. Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам таштоодо. Бардык деңгээлдеги партиялык кызматкерлер үчүн бул реформаларды ар тараптан тереңдетүү өткөндүн сабактарынын негизинде келечекти түшүнүүнү талап кылаарын, тоскоолдуктарды жана кыйынчылыктарды жеңүү тарыхты билүүдөн ажырагыс экенин, мамлекетти башкаруу жана бийликти колдонуу идеалдарга терең берилгендиктен бөлөк ишке ашырылбай турганын көрсөтүп турат. Авторлор Си Цзиньпин келтирген классикалык сөздөрдү системага салып, цитаталарды чечмелеп беришкен, муну менен салттуу кытай маданиятынын көрүнүктүү мурасын тастыктоого гана салым кошпостон, ошондой эле иш жүзүндө кеңири массанын Башкы катчы менен шайкеш келишин камсыз кылышкан.

Классикалык накыл сөздөргө түшүндүрмөлөрдү жана комментарийлерди жазууда көптөгөн маанилүү адабий булактардан жана компетенттүү баамдардан пайдаландык, алардын авторлоруна терең ыраазычылык билдиребиз. Биздин өзүбүздүн мүмкүнчүлүктөрүбүздүн чектелүүлүгүнөн улам китепте сөзсүз түрдө айрым так эместиктер жана кемчиликтер орун алган, ошондуктан сын пикирлери жана оңдоолору үчүн баардык окурмандарга алдын ала ыраазычылык билдиребиз.

Авторлор тобу апрель 2018 ж.

ЭЛДИ СЫЙЛОО ЖӨНҮНДӨГҮ БӨЛҮМ

Эл менен кандуу байланышты сактоо – партиянын туруктуу милдети. ККПнын XIX съездинде жолдош Си Цзиньпин мындай деп баса белгиледи: «Баштапкы максатка ишенимдүү болгула жана бардык иште аягына чейин ээрчигиле. Кытайлык коммунисттердин түпкү максаты жана миссиясы – Кытайдын элинин бактылуу болушун камсыз кылуу жана Кытайдын улуттук кайра жаралышын ишке ашыруу». Жогоруда айтылгандар кытайлык коммунисттердин бүткүл ишин аныктоочу жана кытай кыялын турмушка ашыруунун кыймылдаткыч күчүнүн булагын көрсөткөн фундаменталдуу идеяны түшүнүүнүн сапаттык жаңы деңгээлине жетүүнү камсыз кылат.

Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам таштоодо, анда кытай коомунун негизги карама-каршылыгы элдик жыргалчылыктын тынымсыз өсүшүнө болгон муктаждыгы менен өнүгүү процессинин бирдей эмес мүнөзүнүн жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Билим берүүнүн сапатын, жумуштун туруктуулугун, кирешенин, социалдык кепилдиктердин ишенимдүүлүгүн, саламаттыкты сактоо жана медициналык тейлөөнүн деңгээлин жогорулатуу, экологиялык эстетика… адамдардын жакшы жашоого умтулуусу жана өзүн-өзү ишке ашыруу үчүн мүмкүнчүлүктөрдү көксөгөндүгү – бул биздин күрөшүбүздүн максаты.

Жолдош Си Цзиньпин дал белгилегендей: «Элдин таламдарына негизделген өнүгүү идеологиясын катуу кармануу маркстик саясий экономиянын негизги позициясын аныктайт».

Инновацияларды стимулдаштыруу жана өнүгүүнүн кыймылдаткыч күчтөрүн активдештирүү багытындагы реформалар же шаарлар менен айылдардын, райондор менен шаарлардын, экономика менен саясаттын, эки цивилизациянын өнүгүүсүнүн биримдигин айтсак болот. Бул ошондой эле айлана-чөйрөнүн булганышын болтурбоо, жашоонун жагымдуу чөйрөсүн түзүү боюнча адамдардын күтүүлөрүн канааттандыруу же ички жана тышкы өнүгүүнүн өз ара байланышын камсыз кылуу боюнча күч-аракеттерди топтоо жөнүндө болушу мүмкүн. Бирок бардык учурларда «жаңы бышырылган пирог ар кимдин ортосунда калыстык менен бөлүштүрүлүшү керек», башкача айтканда, эл жогорку баалуулук катары таанылганда жаңы өнүгүү идеологиясы башынан аягына чейин ачык айтылган элдик багытка, массанын жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган болууга тийиш.

Элдин жан дүйнөсүн сезүү, карапайым элдин кыйынчылыгын, кубанычын тең бөлүшүү, биргелешип күрөшүү – кандай гана кыйынчылык болбосун жеңе билүү, ар кандай туңгуюктарды жеңүү дегендик. Мына ушундан улам Си Цзиньпин жетекчи партиялык кызматкерлерден бардык иштин башталышы жана акыркы максаты болгон «Ким үчүн жана кимге таянып?» деген негизги суроого жооп берүүнү талап кылууда.

«Асман элимдин көзү менен көрөт, Асман элимдин кулагы менен угат».

Цитата «Кытай Элдик саясий консультативдик кеңешменин түзүлгөндүгүнүн 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйынында сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жогорудагы билдирүү Конфуцийдин канондук трактатынан келип чыккан «Шан Шу» («Ардактуу китеп») жана Байыркы Кытайдын «алгачкы гуманизминин» саясий идеяларынын классикалык туюнтмасы катары кызмат кылат. Кытай Эл Республикасынын Элдик саясий консультативдик кеңешинин түзүлгөндүгүнүн 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйында Си Цзиньпиндин бул сөзү кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социалисттик демократиядагы «алгачкы гуманизм элементтеринин уландысы» дегенди билдирет. Социалдык системанын долбоорлоонун артыкчылыктары жана кемчиликтери, жасалган аракеттердин оң жана терс таасирлери текшерүүнүн жана баа берүүнүн бирдиктүү критерийи катары элдин жыргалчылыгынын концепциясына негизделиши керек.

Социалисттик демократияны өнүктүрүү, социалисттик түзүлүштү өркүндөтүү үстүбүздөгү натыйжаларга жетишүүгө багытталган эмес жана абстракттуу догмалар менен чектелбейт. Өнүгүү жана өркүндөтүү процесстери эл массасын фундаменталдык байлыктар менен натыйжалуу камсыз кылууга, элдин жыргалчылыгын коргоого жана жогорулатууга, элдин жыргалчылыгын бардык иштин башталышы жана акыркы максаты катары коюуга багытталган. Бул процесстер ошондой эле бардык масштабдуу иштердин, олуттуу чечимдердин элдин мүдөөсүнө ылайык аткарылышын камсыздап, элге практикалык пайда алып келүүгө тийиш. Баа берүүнүн фундаменталдуу критерийи катары элдин жыргалчылыгын жана элдин жашоо сапатынын өсүшүн түшүнүүгө таянуу менен гана биздин демократия туура багытка жылып, биздин ар бир ишибиз туура баалуулук багытына ээ болот.

ОРИГИНАЛ

Жер Жылкы жылында башкаруучу дарыянын түндүк жээгине конгон. Аскери менен төрөлөрдү алдына чогултуп, аскерлерди карап чыгып, ант берет: «…Асман элимдин көзү менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат. Эл үчүн мен гана жооп берем. Эми мен согушка кирем. Биз согуштук күчкө толуп, ырайымсыз кара ниетти колго түшүрүү үчүн душмандын чек арасына кол салабыз. Согуш бүтсүн, биздин жеңишибиздин нуру Тан башкаруучусунун даңкын тутуп кетет…».

«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), «Тай Ши» бөлүмү («Улуу ант»), байыркы заман

КОММЕНТАРИЙ

«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), ошондой эле «Шу» («Китеп») же «Шу Цзин» («Документтер китеби») деген ат менен белгилүү болгон конфуцийчиликтин классикалык канондорунун бири болуп, айрым окуяларды сүрөттөгөн документтер Кытайдын байыркы тарыхы болуп саналат. Жыйнактын тексттеринин аталыштарын жана мазмуну боюнча канондор, стратегиялар, көрсөтмөлөр, рескриптер, ант, буйруктар болуп алты түргө бөлүүгө болот. «Улуу ант» – командирдин согуш алдында берген анты. «Улуу ант» бөлүмүндө Чжоу башкаруучусу У-вандын Шан мамлекетинин армиясы менен салгылашуу алдында берген анты камтылган.

«Улуу ант» бөлүмү үч бөлүктөн туруп, «Асман элимдин көзү менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат» деген сөздүн өзү экинчи бөлүктөн алынган. Чжоу башкаруучусу У-ван бул сөздөрдү өзүнүн төрөлөрүнө кайрылып, Асмандын эрки элдин эрки экенин, ал эми башкаруучу эгемен карапайым элдин эркин аткарууга тийиш деп жарыялайт. Чжоу У-вандын ушундай эле билдирүүсү бөлүмдүн биринчи бөлүгүндө келтирилген, анда ал мындай дейт: «Асман карапайым элге кам көрөт жана элдин каалоосун аткарат». Билдирүүдө Асмандын карапайым элге боору ооруйт, элдин тилеги асманда сөзсүз аткарылат дегенди билдирет.

Конфуцийчиликтин саясий маданиятында элдин эрки түшүнүгү абдан маанилүү орунду ээлейт. «Мэн-цзы» трактатынын «Вань Чжан» бөлүмүндө Мэн-цзыдын Вань Чжан аттуу шакирти Мугалимден: «Яо Асман Империясын Шунга өткөрүп бергенби?» – деп сурайт. Буга Мэн-цзы: «Жок» деп жооп берет. Мэн-цзы императордун өзү, «Асман Уулу» Асман империясын алууга жана өткөрүп берүүгө укугу жок деп эсептеген жана мындай укукка Асмандын өзү жана карапайым эл гана ээ деп эсептеген, аны колдоо үчүн ал дагы бир цитата келтирет. «Шаң-шу» трактатынын «Улуу ант» бөлүмү: «Асман элимдин көзү менен көрөт, Асман элимдин кулагы менен угат».

Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.

Цитата 2015-жылдагы жакырчылыкты жоюу жана өнүктүрүү боюнча жогорку деңгээлдеги форумда «Жакырчылыкты жоюу жана инклюзивдик өнүгүүнү интенсификациялоо боюнча практикалык чаралар» диссертациясында жана бир катар башка эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Адамдардын башка адамдардын бактысыздыктарына жана кырсыктарына боору ооруйт. Мамлекеттик кызматкер үчүн мындай руханий сапаттардын болушу интегралдык мүнөздөгү өзгөчөлүк болушу керек. Президент Си Цзиньпин бир нече жолу жогорудагы атактуу сөздү келтирип, жалпы элдин муктаждыктарын жеке көрүнүштөрдөн түшүнүү үчүн карапайым элдин жашоосуна чындап кам көрүү зарылдыгын баса белгиледи.

Жолдош Си Цзиньпин чындыгында турмуштун оор сыноолоруна чыдаган ар бир адамга чын жүрөктөн боорукердик көрсөтөт жана ар дайым муктаж болгондорго колдоо көрсөтүүгө өзүнүн күч-аракетинин көбүн жумшайт, ошол эле учурда муктаж болгон бир нече он миллиондогон мекендештер анын камкордугуна айланган. Хэбэй провинциясынын Фупин округунан Ганьсу провинциясынын Динси шаарына, Шааньси провинциясындагы Лянцзяхэ кыштагынан Цзилинь провинциясынын Яньбянь районуна чейин өлкө боюнча көптөгөн текшерүү турларынын ар биринде муктаж болгон үй-бүлөлөрдүн үйлөрүнө баруу ар дайым иш күн тартибинде турат. Өткөн беш жылда 60 миллиондон ашык муктаж жарандар жакырчылыкты ишенимдүү жеңе алды, калктын жакырчылык деңгээли 10,2% дан 4,0% га чейин төмөндөдү, бул жакырчылыкты жоюу үчүн күрөштө чечүүчү ийгиликтерди көрсөтүп турат.

Элдин жыргалчылыгын жогорулатуу маселесин чечүүдө жашаган аймактагы шарттарды жакшыртуу негизги орунга ээ болууга тийиш. Жакырчылыкты жоюу жалпы орточо бакубат коомду куруунун орчундуу көрсөткүчү болуп саналат, ал элге болгон мамилени жана мамлекеттик башкаруу тармагындагы иштин сапатын баалоо үчүн колдонулушу керек. Ага жан-дүйнөбүздү салып, муктаж болгон калың катмардын тагдырын өзүбүздүкүндөй кабыл алуу менен жана калк арасындагы жакырчылыкты жоюу ишине күнүмдүк мамиледен качуу менен гана биз чындап жана кымындай да тартынбастан жакырчылыкка каршы согуш жарыялай алабыз. Ошондо муктаждарга жардам берүү «сый-сыйга негизделген жардамга» айланат, ал эми өлкөнүн өнүгүшү «жылуулукка негизделген өнүгүүгө» айланат.

ОРИГИНАЛ

У-ван Тайгундан сурайт: «Мамлекетти башкаруунун Жолу эмне менен белгиленет?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Мамлекетти башкаруунун Жолу – бул элге болгон сүйүү, андан башка эч нерсе эмес». У-ван андан ары: «Элге болгон сүйүү деген эмне?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Элге пайда алып келүү жана зыян келтирбөө, элдин жемиштүү болушуна жана аны кыйроого алып келбеши, элге берүү жана андан тартып албоо, элдин жашоосун жеңилдетүү жана кыйынчылык келтирбөө, элге кубаныч тартуулоо жана анын ачуусун келтирбөө – мамлекеттик башкаруунун жолу болуп эсептелинет. …Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.

Лю Сян, «Шо Янь» («Сөздөрдүн бакчасы»), «Чжэн ли» бөлүмү («Мамлекетти башкаруунун принциптери»), Батыш Хань доору

КОММЕНТАРИЙ

Батыш Хань доорунун окумуштуу-экономисти Лю Сян өзүнүн «Сөздөрдүн бакчасы» аттуу эмгегинин «Мамлекеттик башкаруунун принциптери» деген бөлүмүндө төмөнкүдөй окуяны айтат. Бир жолу Чжоу У-ван Цзян Тайгунго мамлекетти башкаруунун жолу жөнүндө суроо менен кайрылат, ага Тайгун: «Мамлекетти башкаруунун жолу – элге болгон сүйүү, андан башка эч нерсе эмес», – деп жооп берет. Тайгун андан ары өз оюн жайылтат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – бул элге ата менен эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылгандай мамиле кылуу дегенди билдирет. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Бул жердеги «мамлекетти башкаруу» деген сөз айкашында «мамлекетке кызмат кылуу», «эл менен иш кылуу» деген сөз айкашында «эл менен баарлашуу» деген лексикалык кошумча мааниси бар.

Бул билдирүүнүн негизги булагы Тайгундун «Алты жашыруун окуу» деген трактаты, «Мамлекеттин иштери» бөлүмү, анда Цзян Тайгун Чжоу башкаруучусу Вэнь-ван менен сүйлөшүүдө бул сөздөрдү айткан. Түп нускада мындай деп айтылат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласын башкаргандай, улуу агасы сүйүктүү инисин башкаргандай элди башкаруу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Лю Сян жөн гана «башкаруу» деген сөздү «мамиле кылуу» деген сөзгө алмаштырган, анын аркасында айткандары жаңы терең мааниге ээ болгон.

Элге болгон сүйүү Лю Сяндын гуманизминин негизги идеологиясы болуп саналат. Акыркысы өзүнүн эссесинде «Жаңы тартип. Ар кандай иштер. Биринчи бөлүк» деп «Асыл адам бей-бечараларга ырайым кылат, элди өз баласындай сүйөт, элди Асмандай сактайт, элди жердей багат» деп айтылган. Башкаруучу Асман сыяктуу элди коргоп, Жер сыяктуу элге айкөлдүк көрсөтүүсү керек деген идея ырасталган. «Элди өз балаңдай сүй» деген төрт муундуу фразеологиялык бирдиктин (чэнь юй) башаты болгон ушул сөз.

Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, биринчи кезекте ал элди бакубат жашоого алып барышы керек.

Цитата Азия-Тынч океаны регионунда Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) өнөр жай секторуну башкаруу деңгээлиндеги» форумундагы «Азия-Тынч океаны аймагынын глобалдык экономиканын чакырыктарына каршы турууда жетектөөчү функциясын ишке ашыруу» Тезистик баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) соода жана өнөр жай секторунун лидерлик деңгээлиндеги форумунда Си Цзиньпин Азия-Тынч океаны чөлкөмүндөгү өлкөлөрдүн экономикалык кызматташтыгы жаатында төрт демилгени жарыялады: реформаларды жана инновацияларды ырааттуу илгерилетүү, туруктуу ачык экономиканы куруу, өнүгүү демилгеси кыйшаюусуз ишке ашыруу, өз ара аракеттенүүнү жана байланышты ырааттуу кеңейтүү. Өнүгүү күн тартибин кыйшаюусуз ишке ашыруу боюнча сүйлөгөн сөзүнүн бир бөлүгүндө Си Цзиньпин жогоруда келтирилген классикалык сөздү мисал келтирип, өнүгүү процессинин башкы максаты – элдин бактысы болушу керек, ал эми өнүгүүнүн пайдасы бүткүл элдин арасына кеңири таркатылуусу керек деген идеяны мисалга тартты.

Мамлекетти башкаруу биринчи кезекте элдин жыргалчылыгына алып келиши керек, мамлекеттин өнүгүшү элдин жыргалчылыгы үчүн болушу керек. Бул концепция Кытайдын мамлекеттик башкаруу философиясынын даанышмандыгынан келип чыккан жана бардык континенттерде ишке ашырылууга татыктуу. Заманбап дүйнөнүн ар бир өлкөсүндө мамлекеттин туруктуулугу коомдо гармонияга жетишүүнүн негизги шарты болуп саналат жана өнүгүүнү бүткүл элдин бакубаттуулугун жогорулатууга багыттоону талап кылат. Ошентип, Кытай өз алдынча глобалдык мааниге ээ болгон саясат жана идеологияга берилген. Бул ошондой эле реформаларды жана инновацияларды ишке ашыруунун жолдору, өнүгүү формалары «жеке мамлекеттин ички иши» гана болуп калбай, глобалдык масштабда бардык мамлекеттердин өз ара аракеттенүү жана талкуулоо, биргелешип колдонуу жана ишке ашыруу үчүн актуалдуулугун жоготот дегенди билдирет. БУУнун Башкы ассамблеясында кабыл алынган Өнүгүү боюнча 2030-жылга чейинки мезгилге Үзгүлтүксүз өнүктүрүү демилгеси ишке ашыруу зарылчылыгы бар, аны ишке ашыруу үчүн бардык мамлекеттердин бирдиктүү аракети керек.

ОРИГИНАЛ

Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, ал биринчи кезекте элди бакубат жашоого алып барышы керек. Байларды башкаруу оңой, кедейди башкаруу кыйын. Эмнеге андай? Байлар тынчтыкта жашап, үйүн баалашат. Адамдар тынчтыкта жашап, өз үйүн баалаганда, алар эгемендикти сыйлап, мыйзамды бузуудан корко башташат. Эл эгеменди сыйлап, мыйзам бузуудан корксо, элди башкаруу оңой. Байкуштар үй-жайын баалабай, тынчсызданып жашап жатышат. Адамдар тынчсызданып жашап, өз үйүн баалабаганда, алар эгеменге каршылык көрсөтүп, мыйзамдарды буза башташат. Эл эгеменге каршы туруп, мыйзамдарды бузса, элди башкаруу кыйын. Мамлекетте тартип болгондо мамлекет бардар жашайт. Мамлекет баш аламандыкта болсо, мамлекет жакырчылыкта жашайт. Демек, жакшы бийлик адегенде элди байытуу, анан элди башкаруу.

«Гуан-цзы» трактаты, «Чжи го» бөлүмү («Мамлекетти башкаруу»)

КОММЕНТАРИЙ

«Гуан-цзы» «Мамлекетти башкаруунун кандай гана жолу болбосун, адегенде элди гүлдөп-өнүгүүгө алып барышы керек» деп эсептейт. Башкача айтканда, ар бир мамлекетти ийгиликтүү башкаруу үчүн карапайым элди байытуу зарыл. «Гуан-цзы» трактатында «байларды башкаруу оңой», «кедейлерди башкаруу кыйын» деген жоболорду түшүндүрүп, «жакшы бийлик адегенде элди байытуу, андан кийин башкаруу» деген жыйынтыкка келген.

Мамлекетти башкаруу үчүн адегенде элди байытуу, анан мамлекеттин бийлигине жетиш керек. Гуан-цзы массанын маанисин түшүнгөн жана мамлекеттин бийлигин чыңдоодо элдин жыргалчылыгынын эбегейсиз зор ролун түшүнгөн. Бийликтин маңызын түшүнүүнүн аркасында Ци мамлекети тездик менен чыңдалып, Ци ханзаадасы Хуань-гун «Тогуз падышалыктын башкаруучуларын бириктирип, Асман империясында тартип орното» алган.

«Гуан-цзы» трактатынын «Элди башкаруу» бөлүмүндө да төмөнкүдөй сөздөр берилген: «Кампалар толгондо эл ырым-жырымдарды сактайт. Эл кийинип, курсагы тойгондо намысты да, уятты да билет». «Элди байытуу» жөнүндөгү көптөгөн өкүмдөр Конфуцийге таандык. «Лун юй» трактатынын «Цзы-лу» бөлүмү Конфуцийдин Вэй мамлекетине болгон сапары тууралуу баяндайт. Бул мамлекетке келип, анын көп калкын көрүп, Конфуций: «Кандай көп адамдар!» деп кыйкырып жиберет. Шакирти Жань: – Ансыз деле эл көп, дагы эмне керек? Шакирттин суроосу: эл көп болгондо, падышанын мындан аркы аракеттери кандай болушу керек? деген маанине ээ болгон. Конфуций: «Элди байытуу» деп жооп берген.

Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул жүрөк оорусуна алып келет.

Адамдар сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт.

Цитата «ККП БКнын экономикалык маселелер боюнча жумушчу кеңешмесинде сүйлөгөн сөзүндө» (2014-ж.)» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин «Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул жүрөк оорусуна алып келет. Эл сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт» деп, мамлекеттин гүлдөп-өсүшүнө, аман калышына, өлүшүнө «карапайым» деген сөздү элдин тынчтыгы менен санаасы, кыйынчылыгы менен кубанычы түздөн-түз таасирин тийгизет деген ойду баса белгилөө үчүн колдонгон. «Элдин жыргалчылыкка умтулуусу – биздин күрөшүбүздүн максаты» деген принципке ылайык, коммунисттер массанын таламдарын дайыма баарынан жогору коюшат, өзгөчө маани беришет, турмуштун маселелерине, карапайым калктын маанайына кунт коюу менен көңүл бурушат.

Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам шилтеп жатат, анда биздин коомдун түпкү карама-каршылыгы элдин жыргалчылыктын тынымсыз өсүшүнө болгон муктаждыгы менен өнүгүү процессинин бирдей эмес мүнөзүнүн жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Жаңы тарыхый шарттарда реформа саясатынын жана өнүгүү процессинин жемиштерин кеңири массанын арасында кеңири, адилеттүү, реалдуу бөлүштүрүү кытай кыялын ишке ашыруунун маанилүү шарты болуп калат. Жалпыга бирдей орточо бакубаттуулукка жетишүү ички саясат чөйрөсүндөгү эң орчундуу багыт болуп саналат жана бир калыпта эмес өнүгүү көйгөйлөрү негизинен жарандардын тигил же бул социалдык топко мүчөлүгүнө жараша социалдык кепилдиктердеги айырмачылыктар чөйрөсүндө көрүнөт. Балдар бала бакчага, жаштар билимге, жумушчулар эмгек акыга, оорулуулар дарыланууга, карылар камкордукка, жашоо үчүн турак жайга, алсыздар колдоого муктаж. ……Мамлекеттин ишинин башталышы жана акыркы максаты катары элге багытталган универсалдуу өнүгүүнү ырааттуу ишке ашыруу, калктын элдик жыргалчылыгынын өсүшүнө артыкчылык берүү жана адамдардын ар тараптуу инсандык өнүгүүсүн тездетүү талап кылынат. Мына ушундай болгон учурда гана биз өнүгүү процессинин кыймылдаткыч күчүнүн тынымсыз өсүшүн камсыз кыла алабыз, массанын биримдигин тынымсыз чыңдай алабыз, Кытайдын 1,3 миллиарддан ашык эли бүткүл дүйнөлүк жыргалчылыкка карай ишенимдүү кадам шилтей алат.

1 БӨЛҮМ

ОРИГИНАЛ

Асман асты мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут. Төмөндөгүлөр кайгырса, жогоруда чын жүрөктөн кубаныч болбойт. Төмөндөгү эл ачарчылыктан жапа чегип турганда, жогоруда тамак-аш жетиштүү болбойт. Төмөндөгүлөр сууктан кыйналса, үстү жагыңа кийим-кече жетпей калат. Бутуңузга бут кийимсиз баш кийим кийүү ырым-жырымды бузуу болуп саналат. Бут суук болгондо жүрөк оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте ооруну пайда кылат.

Сюнь Юэ, «Шен Цзянь» трактаты («Өткөндүн сабактары жөнүндө ой жүгүртүү»), «Чжэн ти» бөлүмү («Саясий система»), Чыгыш Хань доору

КОММЕНТАРИЙ

«Шен Цзянь» («Өткөндүн сабактары жөнүндө ой жүгүртүү») трактатынын автору – соңку Чыгыш Хань доорунун философу жана тарыхчысы Сюнь Юэ. Трактат беш бөлүмдөн турат: «Саясий түзүлүш», «Учурдагы окуялар», «Ырымдарды айыптоо», «Ар түрдүү кептер» эки бөлүктөн турат. Чыгарманын аталышы тарых сабактарын тактоо маанисиндеги «шэнь» – «тактоо» жана «цзянь» – «насаат үлгү» деген сөздөрдөн түзүлгөн. «Бутка суук тийсе жүрөк оорусуна алып келет. Элге суук тийсе, мамлекеттин ооруларын пайда кылат» деген «Саясий түзүлүш» бөлүмүнөн алынган.

Сюнь Юэ «Асман мамлекети – бир организм, падыша – баш, чиновниктер – сан жана билек, эл – кол-бут» деп эсептеген. Мамлекеттин түзүлүшүн адамдын дене түзүлүшүнө – баш, жамбаш жана билек, кол жана бутка салыштыруу менен автор башкаруучунун, чиновниктердин жана карапайым элдин органикалык биримдиги жана өз ара байланышы жөнүндөгү идеяны берет. Тартиптин бузулушу «Бут суук болгондо жүрөк оорусуна алып келет. Адамдар сууктан жапа чеккенде, мамлекетте оору пайда болот». Билдирүүнүн мааниси төмөнкүдөй: буттар муздак болгондо, бул салттуу кытай медицинасынын идеяларына ылайык, дененин жогорку бөлүгүн, атап айтканда, жүрөк ооруларын пайда кылышы мүмкүн. «Карапайым эл тирүү болсо, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да тирүү; карапайым эл өлсө, анда ата-бабалардын курмандык чалынуучу жайы да жок болот». Бул сөздөр менен мамлекеттин гүлдөп өнүгүшү жана бекемделиши үчүн ар кимдин карапайым элге көңүл бурушу жана ырайымы маанилүү экендиги баса белгиленет.

Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи эл.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин 5-чакыруусунун XVIII пленумунун 2-жалпы заседаниесинде жасаган докладында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жалпы орточо бакубат коомду куруудагы чечүүчү жеңишке карай бурулуш этабында Төрага Си Цзиньпин «бардыгынын негизи – эл» принцибинин артыкчылыктуулугун ырастап, «карапайым эл» жалпы орточо жыргалчылыкта коомдо борбордук орунду ээлешин тастыктайт. Бул жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкты куруу процессинин нарктык процесси карапайым элге багытталгандыгы менен гана эмес, ошондой эле көбүрөөк деңгээлде орточо бакубаттуулукту камсыз кылуунун эң маанилүү бөлүгү карапайым жарандардын катмары болуп саналгандыгы менен түшүндүрүлөт. Жалпыга бирдей орточо жыргалчылыкка жетишүү бардык жарандардын кирешелерин теңдештирүү дегенди билдирбесе да, эгерде жакырчылыктын чегинде жашаган бир нече миллион жарандар болсо, орточо жыргалчылык мындан ары универсалдуу боло албайт. Жалпы орточо жыргалчылык калктын бардык катмарын камтууга тийиш, ал эми социалдык карама-каршылыктардын пайда болушуна жол берилгис, «Байдын сансыз байлыгы бар, кедейлер кебек жана топурак менен күн көрүшөт» жана «Байдын талаалары чексиз болгондуктан, кыябандын ортосундагы жолдордун аягы да, чети да жок. Байкуштун талаада алакандай жери бар, андыктан ал жерге бир шибегени сайганга гана орун бар».

Ошондуктан Си Цзиньпин башка нерселер менен катар тең салмактуу өнүгүүнү, өнүгүүнүн кемчиликтерин жана көйгөйлүү аймактарды жок кылууну, «Либих жыгач чоң челегин» чектөөчү факторунун таасирин жок кылууну, коомдук биримдиктин таасирин бекемдөөнү жана өнүктүрүүнүн жаңы идеологиясынын маанилүүлүгүн дайыма баса белгилеп келет. Өнүктүрүүнүн артыкчылыктарын социалдаштыруу ар бир адамдын катышуусун, ар бир адамдын аракетин, натыйжаларды ар кимдин ортосунда бөлүштүрүүнү талап кылат. Партия жалпы орточо жыргалчылыктын коомун жакыр жана кыйналган аймактарга жайылтууга салтанаттуу убадасын жарыялады. ККПнын XIX съездинде «2020-жылга карата финансылык абалы КЭРнын учурдагы деңгээлинен төмөн болгон айыл калкынын жакырчылыгын жоюуну гарантиялоо», кедей округдар» деп аталган бул түшүнүк толугу менен жоюлганга чейин, райондук масштабда жакырчылыкты жоюу, ошондой эле калктын жашоо деңгээлин жогорулатууну гарантиялоо» деген максат коюлган. «Бардык партиялык иш элдин жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган, ошондуктан карапайым элдин турмушу жөнүндө китептин жаңы главасын жазуунун лейтмотиви так жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу болуп саналат.

ОРИГИНАЛ

Император: «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – падыша» деп айткан. Өлкөнүн бакубаттуулугу үчүн эң башкысы – бул падыша. Тартип менен баш аламандык бири-бирин алмаштырат, жыргалчылык менен өлүмдү тагдыр чечет».

Фан Сюаньлин, «Цзинь шу» трактаты («Цзинь династиясынын тарыхы»), «Сюан-ди цзы» бөлүмү («Император Сюан-ди жөнүндө жазуулар»), «Чжи Юэ» бөлүмү («Чоң аткаминерлерге кайрымдуу императордук сөздөр»), Тан доору.

КОММЕНТАРИЙ

Цзинь императору Сюань-ди – Үч Падышалык доорунун саясий ишмери жана аскер башчысы, ошондой эле Сыма И деген ат менен белгилүү болгон Батыш Цзинь династиясынын негиздөөчүсү. Сыма Янь император болуп жарыялангандан кийин, чоң атасы Сима Иге ал өлгөндөн кийин императордук титул ыйгарган жана аны Сюань-ди деп атаган. «Цзинь Шу» трактатын Фан Сюаньлин бир катар башка авторлор менен бирге түзгөн. Тан императору Тай-цзунга таандык эң жогорку буйруктардын тексттери, император У Эр-ди жөнүндө жазуулар, ошондой эле Лу Цзи менен Ван Сичжилердин өмүр баяндары «Чжи чжи» («Баарынан ырайымдуу императорлордун чиновниктерге айткан сөздөрү») деген жалпы аталыш менен бириккен төрт билдирүүнү түзөт.

«Асман менен жер улуу, бирок эң башкысы эл» деген сөз Тан императору Тай-цзундун башкаруу идеясын түзөт. Тай-цзун: «Падыша кемедей, карапайым эл суудай. Суу кемени көтөрө алат, бирок аны оодарышы да мүмкүн» жана «бардык маселеде негизги нерсеге көңүл буруу керек. Мамлекет үчүн эң башкысы эл. Эл үчүн эң башкысы кийим-кече, тамак-аш». Тай-цзундун айтымында, «Падышанын жолу элге жакшылык алып келүүсү керек. Падышанын кызыкчылыгы үчүн элге зыян келтирүү, курсагын тойгузуу үчүн өз бутун кесип салганга барабар», себеби адамдын курсагы ток болгону менен анын денеси өлүп барат.

Си Цзиньпин «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин пайдубалы – эл» деген сөздү айткан. Өлкөнүн бакубаттуулугу үчүн эң башкысы – падыша» деген өзгөртүлгөн «Асман менен жер улуу, бирок бардык нерсенин негизи – эл» деген аталышта Коммунисттик партиянын мамлекеттик башкаруусунун маңызын чагылдырган. Кытай карапайым элдин жыргалчылыгын көздөгөн.

«Эл арасында ынтымак болсо, мамлекет бекем болот»

Цитата ШКУга мүчө-мамлекеттердин башчыларынын Кеңешинин XIV жыйынында «Күчтөрдү топтоо, чыныгы өз ара аракеттенүү, ШКУ уюмунун сапаттык жаңы деңгээлине чыгуу» баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Карапайым элдин маанайы эң чоң саясат. Карапайым элдин тилектештиги мамлекеттин көтөрүлүшүнө жана кыйрашына, мамлекеттик иштердин ийгилиги менен кулашына негизги элемент катары кызмат кылат. Кытай кыялын ишке ашыруу Кытайдын бардык элинин күч-аракеттерин толук топтоону талап кылат. Реформаларды толугу менен тереңдетүү калктын бардык топторунун таламдарынын биримдигин, реформалардын маңызын бирдиктүү түшүнүүнү талап кылат. Кайсы гана иш болбосун баш кошууга боло турган бардык күчтөрдүн биримдигин, мобилизациялануучу бардык активдүү элементтерди мобилизациялоону, коомдук иштерди практикалык турмушка ашыруу үчүн коомдук пикирдин бекем базасын түзүүнү көздөйт. Жогору менен ылдыйдын умтулууларынын биримдиги, ички жана тышкы өз ара аракеттенүүсү, бүтүндөй коомдун бирдиктүү маанайы, бүтүндөй коомдун бирдиктүү аракети, коомдун бардык күчтөрүнүн бир бекем жипке чырмалуусу аркылуу гана биз реформанын кемесин тез агып бара жаткан дарыянын фарватеринде, бороондуу толкундарды басып өтүп, максатка жетүү жолунда бардык тоскоолдуктарды жок кыла алабыз. Дал ушундан улам Си Цзиньпин элдин мүдөөсүн жана талаптарын коомдо «жалпы бөлүккө» жеткирүүнүн маанилүүлүгүн дайыма баса белгилеп келет.

Кытай бүгүнкү күндө экономиканын жана коомдун таркатылган структурасы, бай маданияты жана ишмердүүлүктүн бардык башка тармактарында өнүгүүнүн жогорку деңгээли менен мүнөздөлөт. Коомдук кызыкчылыктардын жана көз караштардын терең кайра жаралышы коомдук аң-сезимди бириктирүү жана күчтөрдүн биримдигин түзүү милдеттерин тынымсыз татаалдантып келет. Реформаларды алга жылдыруу жана тереңдетүү жана өнүгүү процессинин сапатын жогорулатуу аркылуу коомдогу борборго багыттоочу күчтөрдүн өсүшү аркылуу социалдык адилеттүүлүктү камсыз кылуу өзгөчө мааниге ээ болууда. Мына ушул факторлордун аркасында гана инсан өзүнүн өнүгүүсү бүтүндөй өлкөнүн өнүгүшү менен бирге болоорун түшүнө алат. Мына ушул факторлордун аркасында гана мамлекеттин өнүгүү процессинин кагуусу коомдун күтүүсүнө жооп берип, азыркы Кытайдын «Гармониянын кооз күүсүн» жаңырта алат.

ОРИГИНАЛ

Качан падыша ырым-жырымдарды сактап, милдетти аткарса, мамлекетке тартип келет. Падыша ырым-жырымдарды тебелеп, милдетке кайдыгер мамиле кылса, мамлекетте тартипсиздик пайда болот...... Падыша асыл адамдарды жакындатканда мамлекет күчтүү болот. Падыша асыл адамдарды кетиргенде мамлекет алсыз болуп калат. Падыша элдин камын ойлосо, мамлекет күчтүү болот. Падыша элди ойлобогондо мамлекет алсыз болуп калат. Падышанын буйругуна ишенсе мамлекет күчтүү болот. Падышанын жарлыгына ишенбесе мамлекет алсыз болуп калат. Элдин биримдиги болгондо мамлекет күчтүү болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Сыйлыктар татыктуу ыйгарылса, мамлекет күчтүү болот. Татыксыз сыйлыктар берилгенде мамлекет алсыз болуп калат. Жазадан коркуу болгондо мамлекет күчтүү болот. Жазадан коркуу жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Механизмдер, техникалар, курал-жарактар жана зооттор жакшы жасалып, колдонууга жеңил болгондо мамлекет күчтүү болот. Механизмдер, жабдыктар, курал-жарактар, зооттор начар жасалып, колдонууга ыңгайсыз болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Аскерлер акылдуулук менен пайдаланылса, мамлекет күчтүү болот. Аскерлер ойлонулбай колдонулса, мамлекет алсыз болуп калат. Командалардын биримдиги болгондо мамлекет күчтүү болот. Буйруктун биримдиги жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат. Мамлекеттин күчтүү жана алсыздыгынын башаты мына ушулар.

Сюн-цзы, «Сюн-цзы» трактаты, «И бин» бөлүмү («Аскердик иштер боюнча баяндамалар»), Согушуп жаткан мамлекеттердин доору

КОММЕНТАРИЙ

«Сюнь-цзы» трактатынын «Аскердик иштер боюнча баяндамалар» бөлүмү аскердик иштердин аспектилерин жана Сюнь-цзынын аскер илими жөнүндөгү идеяларын чагылдырат.

Сюнь Цзунун пикири боюнча, согушта оң натыйжага жетүү үчүн «эл менен биримдикти» (элдин жана өзүнүн жолдоочуларынын биримдигин камсыз кылуу), ошондой эле «элди өз тарабына тартуу жөндөмдүүлүгүн» (б.а. массанын колдоосуна ээ болуу жөндөмдүүлүгүн) камсыз кылуу зарыл. Эссенин текстинде бул принцип мындайча айтылат: «Мага белгилүү болгон байыркы ыкма боюнча, ар кандай согушта негизги нерсе эл менен биримдикте болот. ……Демек, адамдарды өз тарабына тартуу жөндөмү – бул согушту жакшы жүргүзүү. Ошондуктан, согушту ийгиликтүү жүргүзүү үчүн, элди өз тарабыңа билгичтик менен тартуу керек, ушунун өзү жетиштүү». «Элди өз тарабына тарта билүү» өз кезегинде «ырым-жырымды, намыс парзды сактоону, татыктуу жигиттерди жакындатууну, элдин камын көрүүнү, жарлыктарга ишенимди камсыз кылууну, элдин ынтымагына жетишүүнү, намыскөйлүктү, татыктуу сыйлык берүүнү, жазадан коркууну талап кылат». Ошондой эле жакшы жасалган жана колдонууга оңой механизмдер, жабдуулар, курал-жарактар жана зооттор менен камсыз кылуу, аскердик күчтү сарамжалдуу пайдалануу, командалык биримдикти орнотуу ж.б.у.с.

Сюнь-цзы: «Элдин биримдиги болгондо мамлекет бекем болот. Элдин ынтымагы жок болгондо мамлекет алсыз болуп калат». Билдирүүнүн мааниси – элдин тилеги, аракети бириккенде мамлекет бекемделет. Элдин тилеги, аракети экиге бөлүнгөндө мамлекет алсырайт. Сюнь-цзы биздин заманга чейин эле массанын ролунун маанилүүлүгүн түшүнгөндүгүн көрүү оңой.

Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан агып жаткандыгын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек.

Цитата «Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштери боюнча корутунду заседаниеде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Партия менен элдин биримдигинин саясаты жаатындагы практикалык тарбия иштеринин жыйынтыгын чыгарып жатып, Си Цзиньпин практикадан мисалдар менен бекемделген бир катар жаңы идеяларды айтты. Эң маанилүү аспектилерди бөлүп көрсөтүү, милдеттерге көңүл буруу, лидерлик ролду аткаруу, массаны жетектөө зарыл. Терең билим аркылуу иш-аракеттердин сапатын жогорулатуу жана практикалык иш-аракеттер аркылуу билимди тереңдетүү, «тартиптин катаалдыгы» түшүнүгүнүн артыкчылыктуулугун ырастоо, катаалдуулукту жана чынчылдыкты көрсөтүү, бардык деңгээлде катуу тартипти камсыз кылуу, жогору менен ылдыйдын өз ара аракеттенүүнү кеңейтүү, эл массасына ишенип, элге кенен эшик ачуу керек. «Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан суу агып жатканын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек». Классикалык сюжеттен алынган бул цитата «Эл массасына ишенип, элге эшиктер кенен ачылсын» деген принципти баса белгилеп, карапайым элдин жашоого ыраазы болушун баалуулуктун багыты катары ырастоо максатында берилген, бул система жана баалоонун фундаменталдуу критерийи партиянын мүчөлөрүнүн ишинде жетекчилик кылууга тийиш. Элдин пикири партиялык жана мамлекеттик иштин бардык формаларынын мыкты өлчөмү болуп кызмат кылат.

Катарларында 9 миллионго жакын адамдан турган Улуу партия тоолорду жылдырууга жөндөмдүү алп күчкө ээ. Масса – алпты кармап турган жер. Эгерде партиялык катуу дисциплина дайыма «партиянын мүчөлөрүнүн күч-кубатын сыноо» болсо, анда масса экзаменчи болуп саналат, тапшырмаларды түзөт, экзаменде тартипти сактайт, бааларды коет. Кандай гана иште болбосун эл үчүн эшигин кенен ачып, массага таянуу менен аракеттенүү, партия менен мамлекеттин ишин текшерип, баалоо үчүн элге мүмкүнчүлүк берүү керек. Мына ушундай шарттарда гана эмгек өндүрүмдүүлүгүн, мазмундуулугун, тууралыгын камсыз кылып, элдин турмушун кубанычка толтурууга болот.

ОРИГИНАЛ

Кимдир бирөө: «Байыркы замандан ушул күнгө чейин далайлар китеп жазып, ынанымдуу далилдерди ойлоп таап, канондордун, байыркылардын аңгемелеринин чындыгын жоготуп, байыркы замандын улуу даанышмандарынын идеяларын бурмалап келишет…» деп айткан

Буга жооп кайтарылган: «Улуу даанышмандар улуу чыгармаларды жаратышат, татыктуу адамдар жаратуучулардын ойлорун билдирүү үчүн, байыркы замандын улуу даанышмандарынын керээздерин чогултуу үчүн канондук китептерди жазышат, бул канондук китептерди зарыл кылат..... Жогоруда айтылгандардан улуу даанышмандардын эмгектери тамыр жана өзөк, канондук китептер бутак экени келип чыгат. Бутактар чындыктан четтегенде, тамыр менен өзөк Жолдун чыныгы маңызын сактап кала берет. Демек, булардын кайсынысы өлбөстүктүн яшма талканы? Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан агып кеткендигин билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердин каталарын билүү үчүн байыркы замандын улуу даанышмандарынын эмгектерине кайрылуу керек. Байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармалары түшүнүктүү сөздөр менен жазылып, чыныгы маңызын ачып берген. Канондук китептер жөнүндө жазгандар чындыкты толук түшүнүүгө аракет кылышабы? Мугалимдерден гана билим алып, канондук китептер жөнүндө жазуу менен чектелгендер чыныгы түшүнүккө ээ боло алышпайт.

Ван Чун, «Лунь Хэн» трактаты («Пикирлерди таразалоо»), «Шу Цзе» бөлүмү («Китептер жөнүндө түшүндүрмө»)

КОММЕНТАРИЙ

«Жамгыр учурунда үйдүн чатырынан суу агып кеткендигин билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуу керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек» деген сөздөр Чыгыш Хань доорунун философу Ван Чуңдун «Лунь Хэн» («Пикирлерди таразалоо») эмгегинде айтылган. Ван Чун тирүү кезинде бүт күчү менен диний мистикага жана теологизмге каршы чыгып, материализмдин алгачкы теориясын иштеп чыккан.

Ван Чун өзү жөнүндө ушундай дейт: «Мени жалган жазуулар жана негизсиз жазуулар капалантырат, ошондуктан «Лунь хэн» китебин жараттым». Ван Чун «Адам менен жогорку табигый күчтөрдүн өз ара аракети» концепциясын, апокрифтик жана төлгөөчү китептерди жана ырым-жырымдарды сынга алган сынчы болгон. Ал өз кезегинде «Илимдерди түшүнүүгө негизделген билим» жана «Чындыкты аныктоо үчүн угуу жана көрүүгө таянуу зарылчылыгы» теориясын алдыга койгон. Ван Чундун айтымында, «Жамгыр жааганда үйдүн чатырынан суу агып жатканын билүү үчүн үйдүн чатырынын астында болуш керек. Мамлекеттик бийликтин кемчиликтерин билүү үчүн айыл талаасында элдин арасында болуш керек. Канондук китептердеги каталарды билүү үчүн байыркы замандын улуу акылмандарынын эмгектерине кайрылуу керек». «Айыл талаасы» деген сөз карапайым элдин борборун билдирет. Демек, бул үйдүн жашоочулары жаан жааганда үйдүн чатыры агып кетээрин жакшы билишет; Бийлик саясатынын кемчиликтерин айтууга карапайым эл гана укуктуу; Канондук китептердин каталары байыркы замандын улуу даанышмандарынын чыгармаларын окуганда айкын көрүнүп турат.

Элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосунан айрылсаң мамлекеттен ажырайсың.

Цитата «ККПнын түзүлгөндүгүнүн 95 жылдыгына арналган салтанаттуу заседаниеде сүйлөнгөн сөздө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШУНДҮРМӨ

«Эл» кытайлык коммунисттер үчүн ар дайым эн маанилүү сөз болуп кала берет. Акыркы 90 жылдын ичинде партия салттуу түрдө эл тарабында болуп, муну өзүнүн принципиалдуу саясий позициясы катары эсептеп келген. Партия карапайым эл менен бир кайыкта, жамгырда да, шамалда да, кандай гана оор сыноолор болбосун, карапайым эл менен кан тамыр байланышын сактап турат. Мына ушул байланыштар бардык кыйынчылыктарды жана коркунучтарды жеңип чыгууда партиянын аскердик жеңиштеринин негизги кепилдиги болуп калды. Си Цзиньпин бул чындыкты жөнөкөй, бирок мааниси өтө терең: «Элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосунан айрылсаң мамлекеттен ажырайсың» деп айткан.

Партиянын XVIII съездинен кийин элдин жетекчи ролунун идеологиясы, элдин атынан бийликтин чындыгына ишенүү, элге кызмат кылуунун баалуулугу прогресс жолу менен алга карай кыймыл өлкөнүн бардык ишмердүүлүгүнө толук кандуу сиңип калды. Бир жагынан, элдин жыргалчылыгынын өсүшү, адамдардын инсандык өнүгүшүн тездетүү, өлкөнун өнүгүшүнүн артыкчылыктарын социализациялоодон тартып, социалдык адилеттүүлүктүн идеяларын орнотууга чейин, алынган кирешелерди бөлүштүрүүдөн тартып кеңири чаралар, калктын бардык катмарларынын арасында жакырчылыкка каршы согуш жарыялоого чейинки реформалар мамлекеттин өнүгүү процессинин жалпы улуттук мүнөзүн көрсөтүп турат. Экинчи жагынан, партиялык этиканын «деталдарын» жакшыртуу боюнча биринчи кезектеги чаралар, «жолборсторду өлтүрүп, чымындарды чаап» деген ураандын алдында ар кандай масштабдагы коррупционерлерге каршы күчтүү күрөш эң көйгөйлүү аймактарда психологиялык кырдаалдын бир топ жакшырышына алып келди, өлкөдө партия менен массанын ортосундагы көзгө көрүнбөгөн дубалдын бузулушу, коомдук аң-сезимдин баш кошкондугун аныктап, карапайым элдин тилектештигине ээ болду.

«Карапайым элдин тилектештиги эң чоң саясат». Өнүгүүнүн туура жолуна түшүү менен гана элдин жыргалчылыгын жогорулатууга болот. Өнүгүү процессинде туура баалуулуктар системасын бекем кармануу менен гана карапайым элдин ишенимине ээ болот.

ОРИГИНАЛ

«Ырлар китебинде» мындай деп айтылат: «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Теңирдин ырайымына ээ боло алган. Инь династиясынын тагдыры эң жогорку батаны сактап калуу канчалык кыйын экени жөнүндө эскертүү болсун. Бул эгерде элдин колдоосуна ээ болсоң, мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосуна ээ болбосоң мамлекетке ээ болбойсуң дегендик.

«Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») китеби, «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты, Чуньцю («Жаздар жана күздөр») мезгили – Цинь жана Хань доору.

КОММЕНТАРИЙ

Адегенде «Да сюэ» («Улуу окуу») трактаты «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») канондук жыйнагынын бөлүмдөрүнүн бири болгон. Кийинчерээк «Да сюэ» өзүнчө трактат болуп бөлүнүп, «Лунь юй» («Сүйлөшүү жана өкүмдөр»), «Мэн-цзы» жана «Чжун юн» («Орто жана өзгөрүлгүс») менен бирге Конфуцийдин «Төрт китебин» түзгөн. Эссе «Үч негиз» деп жарыялайт, б.а. «Таза ырайымды бөлүп көрсөтүү, эл менен бир болуу, кемчиликсиз жакшылыкка токтоо» жана Сегиз негиз, б.а. «Жараштыруу, билимди аягына чыгаруу, ойдун ыкласына ээ болуу, жүрөктү оңдоо, инсанды оңдоо, үй-бүлөнү түздөө, мамлекетте тартипти орнотуу, Асман империясында тең салмактуулукту орнотуу» булар биригип, Түштүк ыр доорунан баштап, неоконфуцийчиликтин этикасынын, саясатынын жана философиясынын негизги принциптери болуп калды.

«Да сюэ» текстинде «Ши цзин» («Ырлар китеби») жыйнагынын ырлары түшүндүрүү менен кайра-кайра келтирилет. «Инь династиясы элдин колдоосун жоготпостон, Жогорку Кожоюндун ырайымына ээ боло алат эле. Инь династиясынын тагдыры эң жогорку батага ээ болуу канчалык кыйын экени жөнүндө эскертүү болуп,«Ши Цзин» китебинин «Да я» («Улуу одалар») бөлүгүнүн «Вэнь-ван» бөлүмүнөн алынган. Түпнускадагы «элдин колдоосун жоготуу» деген сөз айкашы «насаатчыдан айрылуу» деген семантикалык коннотацияны да камтыйт. Түп нускадагы «Жогорку бата» сөз айкашы «асмандагы тагдыр» деген семантикалык коннотацияны, б.а. «башкаруу үчүн асман мандаты деген кошумча маанини билдирет». Сөздүн жалпы мааниси төмөнкүдөй: Инь (Шан) династиясы элдин сүйүүсүн жоготпосо, Асман мыйзамдарына баш ийип, Асмандагы тагдырга ылайык бийлик кыла алмак. Инь (Шан) падышалыгынын кайгылуу тажрыйбасын үйрөнүү керек, анткени бул өлкөнү башкаруу үчүн Асмандагы тагдырды сактап калуунун бирден-бир жолу.

«Элдин колдоосуна ээ болсоң мамлекетке ээ болосуң, элдин колдоосуна ээ болбосоң мамлекетке ээ болбойсуң» деген сөз массанын ролунун маанилүүлүгүн баса белгилейт. «Да сюэ» дагы эскертет: «Мамлекеттин ээсинин этиятсыздыгына жол берилбейт. Эгерде башкаруучу калыс эмес болсо, аны Асман империясы жазалайт!»

Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизин элге пайда алып келүү түзөт.

Цитата Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (AТЭК) форумунда соода жана өнөр жай секторунун лидерлигинин деңгээлинде «Өнөктөштүктөрдү тереңдетүү жана өнүгүүнүн кыймылдаткыч күчүн жогорулатуу» диссертациясында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин бул байыркы сөз менен карапайым элди борборго койгон башкаруунун парадигмасын толугу менен билдирген. «Эл биринчи орунда» – бул принцип Си Цзиньпиндин кытайлык өзгөчөлүктөр менен социализмди куруу боюнча идеяларынын баалуулуктар системасынын лейтмотивин түзөт. Төрага буга чейин «карапайым элдин бакубат жашоого болгон каалоосу биздин күрөштүн максаты болуп калсын» деген каалоо-тилектерин билдирген. Си Цзиньпиндин мамлекеттик бийликтин философиясы тууралуу дагы бир сөзү бар: «Карапайым эл – асман, карапайым эл – жер, элден алыстап, суу булагынан ажырап, бак-дараксыз калдык жана, ошондуктан биз эч нерсеге жетише албайбыз». 2014-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да жакшырсын» деген сөздү жана 2017-жылы «Карапайым элдин жашоосу мындан да бактылуу жана бакубаттуу болсун» деген сөздөрдү айткандан бери Си Цзиньпин адамдардын турмушунун бардык тармактарына, анын ичинде саламаттыкты сактоо, иш менен камсыз кылуу, турак-жай, жакырларды колдоо боюнча карапайым элге болгон камкордугун улантты.

Негизги орун карапайым элге берилген өнүгүү идеологиясы элге толук жана жан аябастык менен кызмат кылуунун негизги принцибинин жаңы көрүнүшү болуп саналат, мамлекетти куруу жолунун чечүүчү этабында жалпы орточо жыргалчылык коомун куруу жолунда багыт ролун ойнойт. Партиянын XIX съездинде айтылгандай, элдин таламдары ар дайым биринчи орунда турушу керек, мамлекетти өнүктүрүүнүн жыргалчылыгы ого бетер көбүрөөк жана бүткүл калк арасында ого бетер адилеттүү бөлүштүрүлүүгө тийиш, бүткүл элдин жалпы жыргалчылыгын камсыз кылуу үчүн туруктуулук менен умтулуу зарыл. Си Цзиньпин элге багытталган өнүгүү идеологиясы сөз жүзүндө гана бар же ой жүгүртүү стадиясында калган абстракттуу жана түшүнүксүз нерсе эмес экенин баса белгилейт. Тескерисинче, бул идеология социалдык-экономикалык өнүгүү процессинин бардык тармактарында ишке ашырылууга тийиш.

ОРИГИНАЛ

Лао-цзы айткан: «Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүүдө. Аткаруу бийлигинин жана элге билим берүүнүн да белгилүү бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун жарлыктарынын аткарылышы түзөт. Элге жакшылык алып келсең, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардык иштер толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок. Демек, акылмандар заманга жараша мыйзамдарды, каада-салттарга жараша ырым-жырымдарды өзгөртүшөт. Алардын кийимдери, механизмдери колдонууга оңой. Алардын мыйзамдары жана токтомдору себептүү. Демек, байыркы институттарды өзгөртүүдөн баш тартуу толук туура эмес, ал эми эски эрежелерди сактоо толук жетиштүү эмес.

Вэн-цзы, трактат «Вен-цзы», «Шан и» («Эң жогорку чындык») бөлүмү, Согушуп жаткан мамлекеттердин доору

КОММЕНТАРИЙ

«Вэнь-цзы» трактаты ойчул Вэнь-цзы тарабынан Согушуп жаткан мамлекеттердин доорунда түзүлгөн жана жогорудагы сөз цитата катары «Шан и» («Эң жогорку чындык») бөлүмүндө камтылган трактаттын авторунун анын насаатчысы Лао-цзынын сөздөрүнүн жазуусу болуп саналат.

«Бийликте белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүү» деген сөз бийлик жалпы кабыл алынган нормаларды сакташы керек, ал эми бардык нерсенин негизи элге пайдалуу болушу керек дегенди билдирет.

«Вэнь-цзынен» 300 жылдан ашык убакыт өткөндөн кийин түзүлгөн «Хуайнань-цзы» трактатынын текстинде мааниси боюнча окшош билдирүү келтирилген: «Ошондуктан кемчиликсиз акылман адамдар өз күчү менен ырым-жырымдарды жана салтанаттуу музыканы орнотушкан, жана байыркы ырым-жырымдардын жана салтанаттуу музыканын бийлигине кирген эмес. Мамлекетти башкарууда белгилүү бир тартип бар, анын негизи элге пайда алып келүүдө. Аткаруу бийлигинин жана элге билим берүүнүн да белгилүү бир тартиби бар, анын негизин башкаруучунун мыйзамдарын ишке ашыруу түзөт. Элге жакшылык алып келсең, анда байыркы мыйзамдар менен башкаруунун кереги жок. Эгерде бардыгы толук жана кылдаттык менен аткарылса, анда эски эрежелерди сактоонун кереги жок».

«Вэнь-цзы» жана «Хуайнань-цзы» трактаттарынын ортосундагы байланышты түзүү өтө кыйын көрүнөт, бирок «Вэнь-цзынын» мазмуну «Хуэйнань-цзынын» жарымынан көбүнө окшош. Биздин доордо, 1973-жылы, Хэбэй провинциясынын Динсянь уездинин (азыркы Динчжоу району) хань көрүстөндөрүндө бамбук такталарында «Вэнь-цзы» тексти табылган, бул «Вэнь-цзы» «Хуайнань-цзыге» караганда Согушуп жаткан падышалыктар доорунан алда канча эрте жаралганын тастыктайт.

БАШКАРУУ ЖӨНҮНДӨГҮ БӨЛҮМ

9,6 миллион чарчы километрден ашык эбегейсиз зор территорияда бир калыпта эмес өнүгүү айрым аймактардын өнүгүү деңгээлинин ортосундагы «бир кылымдык ажырымды» билдирет. 1,3 миллиарддык калкы АКШ, Япония, Германия, Франция жана Улуу Британиянын калкынан эки эсе көп. Мына ушул факторлордун өзү эле Кытай сыяктуу гиганттык жана татаал өлкөнү башкарууну эбегейсиз зор милдет кылат.

«Чжоу – байыркы мамлекет, бирок анын милдети өзүн жаңылоо». Партиянын XVIII съездинден бери Си Цзиньпиндин кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жөнүндөгү идеялары Кытайдын тарыхый кайра курууларынын жана жетишкендиктеринин түз идеологиялык кыймылдаткыч күчү болуп калды. Өнүгүү багытын кайра баалоо, өнүгүү жолун кайра карап чыгуу, өнүгүү максаттарын башка жакка жылдыруу болду. ……Өзүнүн мазмуну боюнча кеңири масштабдуу көз караштардын бул системасы кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ кандай социализмди куруу жана өнүктүрүү, ошондой эле кытайлык өзгөчөлүктөр менен социализмди кантип куруу жана өнүктүрүү керек деген суроолорго системалуу жооп берет.

«Кытай кыялы» улуттук кайра жаралуу максатына жетүү жолу катары, «Мамлекеттик ишмердүүлүктүн беш чөйрөсүндө бирдиктүү курулуш» өлкөнүн реформалардын жалпы түзүмүн ишке ашыруу катары, «Төрт багытта интенсивдүү аракеттер» реформалардын өнүгүү стратегиясын конкреттештирүү катары, «Эки кылым» өлкөнүн туруктуу өнүгүү жолунун узак мөөнөттүү горизонт катары.

«Жаңы реалдуулук» – экономикалык өнүгүүнүн аныктоочу логикасы, «Өнүгүүнүн жаңы идеологиясы» – интенсивдештирүү багытындагы жалпы радикалдуу өзгөрүүлөр, «Бир алкак, бир жол» – адамзаттын келечегинин келечегин ачып берүүчү. ……Бул жаңы концепциялар мезгилге жана кырдаалга ыңгайлашкан улуу максаттарды жана идеалдарды чагылдырган мамлекеттик башкаруунун жаңы структурасынын пайдубалын түзөт.

Стратегиялык ой жүгүртүүгө негизделген мамлекеттин жаңы макроструктурасын пландаштыруу, карама-каршылыктарды диалектикалык ой жүгүртүүгө негиздеп чечүү, мыйзамды сактоонун негизинде элдин кызыкчылыгына багытталган мамлекеттик башкарууну пландаштыруу, системалуу ой жүгүртүүгө негизделген күч-аракеттерди бириктирүү, жаңы чектерди белгилөө, өнүгүүнүн белгилүү индикаторлоруна кепилденген жетишүүнү эсепке алуу менен иш алып баруу, инновациялык ой жүгүртүүгө негизделген жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачуу, ачык-айрым ой жүгүртүүгө негизделген көз карашын кеңейтүү… Бул жаңы идеялар терең идеялык мазмунга жана кеңири акылмандыкка негизделген ойлонулган стратегияны чагылдырган мамлекет куруунун пайдубалын түптөө үчүн иштелип чыккан.

Пекин – Тяньцзинь – Хэбэй агломерациясын бирдиктүү өнүктүрүү демилгеси менен башталган региондук өнүгүү стратегиясы ишке ашырылууда. Эркин соода аймактарын түзүү аркылуу тышкы дүйнөгө ачыктык стратегиясы ишке ашырылууда. Армия жеке курамды жогорку деңгээлде интеграциялоо аркылуу куралдуу күчтөрдү чыңдоо боюнча реформаларды ишке ашыруу стратегиясын кабыл алды. Маалыматтык технологиялар тармагында «Интернет+» демилгесин ишке ашыруу аркылуу Кытайды интернет державасына айландыруу стратегиясы бекитилди. Социалдык чөйрөдө мамлекет тарабынан тандалып алынган чаралардын негизинде муктаж болгондорго даректүү материалдык жардам көрсөтүү стратегиясы өзгөчө орунду ээлейт. Илимий-техникалык чөйрөдөгү реформаларды тереңдетүү аркылуу инновацияларды өнүктүрүү стратегиясы, социализмдин негизги баалуулуктар системасын куруу аркылуу маданий державага айлануу стратегиясы, өлкөдө биринчиликтин аң-сезимин кеңири жайылтуу аркылуу улуттук коопсуздук стратегиясы, коопсуз жашоо ишке ашырылууда.… Бул жаңы стратегиялар мамлекеттик башкаруу процессине бай мазмун кошуп, мамлекеттик башкаруунун мазмунуна жана мүмкүнчүлүктөрүнүн бай формасына жол ачат, процесстерди жалпы башкарууга жана бүтүндөй кырдаалды башкарууга кеңири мүмкүнчүлүктөрдү берет.

К.Маркс: «Ар бир философия – өз доорунун рухий квинтэссенциясы» деген. Тарыхый билимдерди жана мыйзам ченемдүүлүктөрдү жалпылоо аркылуу, ар тараптуу теориялык билимдер жана бай практикалык тажрыйба аркылуу, Кытайдын бүткүл дүйнө менен байланыштарын кеңейтүү аркылуу Си Цзиньпиндин жаңы доордогу кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жөнүндөгү идеялары Кытайдын өзүнүн жөндөмдүүлүктөрүнө ишенимин дагы бир жолу тастыктады. Бул идеялар Кытайдын тажрыйбасын жалпылап, Кытайга жаңы артыкчылыктарды берип, өлкөнү өркүндөтүү процессин жаңы деңгээлге алып чыгып, мамлекеттик ишмердүүлүктүн масштабын кеңейтип, жаңы системанын макроструктурасын түзөт. Жаңы идеология партиялык курулуштун тармагында новатордук ой-пикирдин жогору учушун камсыз кылат, Маркстин окуусунун жаңы жактарын ачат, кытайлык өзгөчөлүктөрү бар социализмдин жаңы реалдуулугун түзөт.

Улуу жолду көздөй бара жатканда, Асман асты империясы элге таандык болот.

Цитата ККПнын XIX съездинде «Орто бакубат коомду ар тараптан түзүүнүн чечүүчү жеңиши – жаңы доордун кытайлык мүнөздөмөлөрү бар социализмдин улуу жеңиши» деген докладда жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

ККПнын Башкы катчысы Си Цзиньпин бул макалды «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») трактатынан ар кандай жагдайларда кайталап келтирип, партиянын карапайым элдин үстөмдүгүн камсыз кылуунун түпкү максатына берилгендигин жана «Асман астындагы империя элге таандык» принцибине чексиз берилгендигин ырастаган. Си Цзиньпин ККПнын XIX съездинде жасаган докладында кытайлык коммунисттердин түпкү максаты жана миссиясы кытай элинин бакыт-таалайына жетишүү жана Кытайдын улуттук жаңылануусун камсыз кылуу экенин дагы бир жолу баса белгиледи.

Баштапкы максатка берилгендик гана ишти аягына чыгарууга мүмкүндүк берет. Так түпкү максатка берилгендиктин аркасында кытайлык коммунисттер элдин үстөмдүгүн камсыз кылууда, Партиянын бүткүл коомдун жыргалчылыгы үчүн, бүткүл элдин жыргалчылыгы үчүн мамлекеттик башкарууну, өлкөнүн өнүгүү багытын карапайым элдин негизги таламдарын эсепке алуу менен өнүктүрүү, тарыхый масштабдагы улуу мамлекеттик иштерди аткарууда элге таянуу менен камсыз кылууда. Так түпкү максатка берилгендиктин аркасында кытайлык коммунисттер карапайым элдин бактысы үчүн өз күрөшүнүн максатын ар дайым көрүп, мындан ары алга карай умтулуу үчүн ушул максаттан күч алып, улуттук кайра жаралуу үчүн күрөштү коркпостук менен түгөнгүс шыктануу менен улантып жатышат.

Кытай дүйнөлүк аренанын борборуна жакындап келатканда Си Цзиньпин «Улуу жол – жалпы мурас» деген сөз менен бүткүл дүйнөгө Кытайдын акылмандыгын, Кытайдын глобалдык көйгөйлөрдү чечүү демилгеси жар салып, ойлорун, көз караштарын ачык көрсөтүп жатат. Адамзаттын жалпы тагдыры үчүн, бүткүл дүйнөлүк жыргалчылыкка жетишүү үчүн кытайлык коммунисттер күч-аракетин аябай жатышат. Партиянын XIX съездинде белгиленгендей, Кытайдын өнүгүшү эч бир өлкө үчүн коркунуч туудурбайт жана Кытайдын Коммунисттик партиясы өзүнүн миссиясын бүткүл адамзаттын жыргалчылыгына тынымсыз көбүрөөк салым кошуу деп эсептейт. Дүйнө жүзүнүн тагдыры дүйнө элдеринин колунда, адамзаттын перспективалары – бул дүйнө элдеринин тандоосунун натыйжасы! Кытайдын партиясы жана эли бардык өлкөлөрдүн элдери менен бир жол менен барууга, адамзаттын бактылуу тагдырын биргелешип аныктоого, адамзаттын жаркыраган келечегин биргелешип түзүүгө умтулуп жатат.

ОРИГИНАЛ

Улуу жол бойлоп баратканда, Асман империясы элге таандык, башкаруу үчүн акылдуулар, жөндөмдүүлөр тандалып, берилгендикке үйрөтүлүп, адеп-ахлактары өстүрүлөт. Демек, адамга анын жарым-жартылай жакындары гана эмес, тууган-туушканы гана эмес, балдары болуп өзүнүн балдары гана эмес, балким бардыгы тууган болуп калышат. Карылардын кайрымы бар, жетилгендердин пайдасы бар, жаштардын билими бар. Баардык үй-жайсыз, жесир, жетим, жалгыз, кедей, оорулуулар камкордукка алынат. Эркектин өз үлүшү бар, аялдын баш калкалоочу жайы бар. Жакшылыкты жерге калтыруу чыдагыс болуп калат, бирок аны өзүндө да топтобош керек; күчтөргө жол бербөө сабырсыздык болуп калат, бирок аларды өзү үчүн гана колдонбоо керек. Ошон үчүн арам пландар түзүлбөйт, уурулук жана тоноочулук, баш аламандык, дүрбөлөңдүк болбойт. Ошон үчүн эл үйүнөн чыгып баратып, эшигин жаппайт. Бул Улуу Биригүү деп аталат.

«Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө эскертүүлөр»), «Ли юнь» бөлүмү («Үрп-адаттын таасирдүүлүгү»), Чуньцю мезгили («Жаздар жана Күздөр» доору) – Цинь жана Хань доорлору

КОММЕНТАРИЙ

«Улуу жол бойлоп басып бараткан мезгилде, Асман империясы элге таандык» деген сөздү Конфуций идеалдуу коом катары элестеткен «Улуу биримдиктин» образын билдирет. «Улуу жолго» ылайык иш жасалганда, Асман асты империясы Асман асты империясынын бардык элдерине таандык, демек, «Карысынын кайрымдуулугу бар, бойго жеткенинин жөндөмү бар, өспүрүмдөрүнүн тарбиясы бар. Баардык үй-жайсыз, жесир, жетим, жалгыз, жакыр, оорулуулар камкордукка алынат», башкача айтканда идеалдуу «чоң биримдик дүйнөсү» пайда болот.

Си Цзиньпин тарабынан эң көп цитаталанган классикалык накыл сөздөрдүн бири: «Улуу жол бойлоп барып жатканда, Асман асты империясы элге таандык». Көбүнчө бул Кытайдын тышкы саясаты тууралуу сөз сүйлөөдө оозго алынат. «Улуу жол» бул контекстте баалуулуктар системасын, тактап айтканда, бүткүл адамзаттын тилеги болгон «чындык менен адилеттиктин» үстөмдүгүн, ал эми «Асман асты империясы» бүт дүйнөнү билдирет. Бул сөздүн мааниси оригиналдууга караганда тереңирээк, кененирээк.

Күтүлбөгөн окуяларга даяр болуу – мамлекетти башкаруунун туруктуу жолу.

Цитата «Си Цзиньпиндин жаңы доордун кытай өзгөчөлүктөрү менен социализм боюнча идеяларын изилдөө жана партиянын XIX съездинин духун ырастоо боюнча Борбордук Комитеттин мүчөлөрү жана Борбордук Комитеттин мүчөлүгүнө талапкерлердин даражасындагы алдыңкы партиялык кызматкерлер үчүн семинар тобунун ачылыш аземинде сүйлөгөн сөзүндө жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин бул классикалык сөздү келтирүү менен жагымсыз окуялардын алдын алуу зарылдыгын ачык-айкын көрсөтүп берди. Бийликте ар бир кадамды мүмкүн болушунча кылдаттык менен ойлонуп таштап, милдеттерге эң терең талдоо жүргүзүү зарыл. Ошондо гана болочок окуяларга, каймана айтканда, «жамгырдын алдында чөп камдоо» үчүн алдын ала даярданууга болот. Бул сөздөр Си Цзиньпиндин эң жагымсыз тышкы шарттардын пайда болуу мүмкүнчүлүгүн дароо эске алуу менен башкарууга болгон мамилесин ачык чагылдырат.

2013-жылдын башында Си Цзиньпин босого жыйынтыкка кепилденген жетишүүнү камсыз кылуучу иш формаларын колдонуунун маанилүүлүгүн белгиледи. Чектүү натыйжага кепилдик берилген жетишүүнүн жана максималдуу натыйжаларды камсыз кылуу үчүн бардык аракеттердин маанилүүлүгү баса белгиленет. Бул жагымсыз окуяларга толук даярдануу жана кырсыктардан качуу, күтүлбөгөн кыйынчылыктарга сабырдуулук менен жооп берүү жана демилгени бекем кармап туруу маанилүү. Си Цзиньпин алдыңкы партиялык кызматкерлерге «жагымсыз окуяларга дайыма даяр болуунун» маанилүүлүгүн көп эскертет жана бардык партия мүчөлөрүн тартиптин жоктугунан күрөштө жетишкен ийгиликтерди жоготуп койбош үчүн «Биз Ли Цзычэнге окшоп калбайбыз» деген сөздү бекем эстен чыгарбоо буйругу менен эскертет. Төрага «баштапкы тез гүлдөп-өнүгүү, андан кийин күтүлбөгөн төмөндөө» деген татаал тарыхый проблеманы чечүүнүн маанилүүлүгүн эске салат. Ал бизге «өлкөдөгү баш аламандыктын чыгышына жол бербөө үчүн күтүлбөгөн окуяга ал боло электе даярдануу» керектигин эскертет. Партиянын XIX съездиндеги докладында Си Цзиньпин 100 милдик жолдо акыркы 10 миль татаалдыгы менен жолдун жарымына тең болорун кайталады. Кытай элинин улуу кайра жаралышы ритуалдык гонгдорду жана барабандарды кагуу менен оңой ишке ашпайт. Даяр болгондор кырсыкка кабылышпайт жана бул жагынан алганда «Босого натыйжаны гарантиялоо жана максималдуу натыйжага ар тараптан умтулуу» принциби биздин бардык ишибизди аныктоого тийиш деп айта алабыз.

«Босого натыйжаны гарантиялоо жана максималдуу натыйжа үчүн бардык мүмкүн болгон аракет жасоо». Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам таштоодо, ал эми Кытай учурда болуп көрбөгөндөй тарыхый мүмкүнчүлүктөргө туш болууда, көптөгөн кыйынчылыктар жана тобокелчиликтер алдыга карай умтулууда. Жагымсыз окуяларга даярдуулукту жогорулатуу, өнүгүү жолунда мүмкүн болуучу кыйынчылыктарды, көйгөйлөрдү жана жагымсыз факторлорду алдын ала көрө билүү жөндөмүн өнүктүрүү пессимизмдин көрүнүшү эмес, балким реалдуулуктан четтөө боюнча каталардан, милдеттүү этаптардан секирүүдөн, жыйынтыктарга умтулууда шашылыштыктан, алдын ала көрүнбөгөн кыймылдан качуу зарылчылыгы болуп саналат. Бул каталарды болтурбоо менен биз өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүшүнүн жогорку сапатын жана жогорку деңгээлин камсыз кылып, системалуу жагдайда алга жылуунун багытында күчтөрүбүздү топтой алабыз.

ОРИГИНАЛ

Вэй Чжэн императорго келип ушундай дейт: «Шаардын дубалдарына жакын жердеги түлкүлөр жана ата-бабалардын ыйык жайларындагы чычкандар майда жаныбарлар, бирок аларды чыгаруу да оңой эмес, анткени алар тешиктери менен корголгон. Байыркы убакта, Хань жана Цзинь династияларынан баштап тынчтандыруу оңой болбогон, себеби алар толугу менен кол тийгис болуп келген; башкаруучу үй-бүлөлөрдүн тектеш мүчөлөрү менен абал мындан да татаал болгон. ……Женьфан мамлекеттик кызматкер катары мыйзамды жана тартипти коргой алган. Сөөк-тамырынын кылмыштуу эркелиги үчүн аны кантип жазалайсың?! Мындай чечим эгемендиктин өкүнүчүнүн предмети болуп кала турган жагымсыз окуялардын чексиз сериясынын башталышы катары кызмат кылат, бирок кырдаалды оңдоо мүмкүн эмес.

У Цзин, «Чжэн гуань чжэн Яо» («Чжэн гуань доорундагы башкаруунун негиздери»), 2-түрмөк, «Чжи цзянь (ыу)» бөлүмү («Түз үгүттар (тиркеме)», Тан доору

КОММЕНТАРИЙ

«Күтүлбөгөн окуяларга даярдануу – мамлекетти башкаруунун өзгөрүлгүс жолу» – бул сөздөр менен Вэй Чжэн Тан императору Тай-цзунга көрсөтмө берген. Түп нускада «даярдык» деген сөздү «алдын алуу», «кокустук» деген сөздү «тынчсыздануу», «мамлекетти башкаруу» дегенди «өлкөнүн жакшылыгы үчүн кызмат кылуу» маанисинде түшүнсө болот. Билдирүүнүн жалпы мааниси: күтүлбөгөн окуяларга алдын ала даярдануу мамлекеттик башкаруунун негизин түзөт.

Тан доорунун Чжэньгуань доорунун жетинчи жылында (б.з. 633-ж.) Тан императору Тай-цзундун алтынчы уулу Шу-вандын экинчи аялынын атасы Янь Юй өзүм билемдик менен император сарайынын тыюу салынган бөлүгүнө кирип кетип, ал жерде сарайдын аялдарын кордогон. Сарайдын жазалоо кызматынын башчысы Сюэ Женьфан эмне болуп жатканын билип, андан соң Янь Юну камап, суракка алган. Бул окуя тууралуу кабар Тай-цзунга жеткенде, ал ачууланып, дароо Сюэ Жэньфанды таяктын жүз соккусу менен жазалап, ээлеп турган ордунан кетирүүнү буйруйт.

Бирок Вэй Чжэн мындай чечимди адилетсиздик деп эсептеп, залда отургандар императорго өзүнүн катасын ачык көрсөтүп, төмөнкү сөздөр менен сүйлөйт: «Шаардын дубалынын жанында түлкүлөр жүрөт, ата-бабалардын ыйык жайында чычкандар бар. Алардын баары кичинекей жаныбарлар, бирок бул жаныбарларды алып чыгуу оңой иш эмес». Байыртан тынчытуу кыйын болуп келген, Хань жана Цзинь династиясынын башталышы менен император сарайында да ооздуктоо мүмкүн болбогон таасирдүү адамдардын жакындары жөнүндө эмне айтууга болот… Жэньфан мамлекеттик чиновник болуп туруп, мамлекеттин кызыкчылыгы үчүн мыйзамды коргогонго кудурети жетет, андыктан бейкүнөө адамды жазалоо менен падышанын тууганынын түпкү мүдөөсүн кантип токтотот?! Мындай ынтызарлык бүтпөгөн жагымсыз окуялардын башталышы болот, бирок өкүнүүгө кеч болуп калат. Байыркы замандан бери эле падыша гана мындай иштерди кылууга тыюу сала алат деп кабыл алынган. Күтүлбөгөн нерсеге даяр болуу – башкаруунун өзгөрбөс жолу. Суу ташкыны жок деп эле дамбаларды талкалагандарды кайдан көрдүң? Тан императору Тай-цзун чиновниктин сөзүнө сугарылып, жазаны 20 таякка чейин кыскартууга жана Сюэ Женьфаңды өз ордунда калтырууга буйрук берет.

Элге адептүүлүктүн эрежелерин үйрөтүү керек, бирок алардын каада-салтын өзгөртүүнүн кереги жок. Элдер үчүн бирдиктүү мыйзам түзүлүшү керек, бирок алардын жашоо образын өзгөртүүнүн кереги жок.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин улуттар боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Кытай көп улуттуу өлкө жана кытай маданияты көптөгөн элдердин маданиятынын ар түрдүүлүгүн өзүнө сиңирген. Тарыхый жактан алганда, борбордук бийлик майда элдер жашаган аймактарды улуттук өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен, бирдиктүү саясий системанын жана билим берүү системасынын принцибинин негизинде башкарат. Мындай мамиленин аркасында мамлекеттин бекем биримдиги гана камсыз кылынбастан, улуттук аймактарга өздөрүнүн улуттук маданияттарын бардык толуктугу жана боёктору менен көрсөтүүгө мүмкүнчүлүк түзүлөт.

Жаңы Кытай түзүлгөндөн бери партия жана мамлекет Кытайдын улуттук түзүлүшүнүн реалдуулугуна жана элдеринин улуттук өзгөчөлүктүрүнө таянып, майда элдер компакттуу жашаган райондордо автономия саясатын жүргүзүп келе жатат; улуттук саясаттын тандап алган курсунун тууралугу иш жүзүндө ырасталды. Дал ушул жолдо жалпы адамзаттын гүлдөп-өнүгүүсү үчүн биргелешкен күрөштүн алдында бардык элдерди бириктирүү, жалпы теңдикти камсыз кылуу, тең укуктуулуктун, биримдиктин, өз ара жардамдашуунун жана ынтымактуулуктун негизинде улуттар аралык мамилелерди чыңдоо жана өнүктүрүү мүмкүн болду. Мына ушул жолдо бардык элдер жалпы үй-бүлөнүн турмушуна аралашып, анын ар түрдүүлүгү менен биригип турганда «Сен жана мен бирбиз» деген философия ишке ашат.

ОРИГИНАЛ

Элдердин өзгөчөлүгү алардын жашаган чөйрөсүнүн шартына жараша суук же жылуу, кургак же нымдуу, кең өрөөндөр же терең дарыялар болгондугуна жараша аныкталат. Элдер мүнөзү боюнча айырмаланат: катуу, жумшак, жеңил, оор, жай, тез. Элдер беш табитти ар кандай жактырат, ар кандай механизмдерди колдонушат, ар кандай кийимдерди кийишет. Элдерге такыбалыктын бирдей эрежелерин үйрөтүү керек, бирок алардын адаттарын өзгөртүүнүн кереги жок. Элдер үчүн бирдиктүү мыйзам түзүлүшү керек, бирок алардын жашоо образын өзгөртүүнүн кереги жок. Кытайдын беш тарабындагы майда элдердин арасында мамлекеттик тартипти орнотууда ар бир элдин өзгөчөлүгү эске алынышы керек, бул өзгөчөлүктөрдү өзгөртүүнүн кереги жок.

«Ли цзи» трактаты («Такыбалык жөнүндө жазуулар»), «Ван Чжи» бөлүмү («Башкаруу системасы»), Чуньцю («Жаздар жана күздөр») мезгили – Цинь жана Хань доорлору

КОММЕНТАРИЙ

«Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө жазуулар») – конфуцийчиликтин канондук трактаттарынын бири, анда Цинь жана Хань дооруна чейинки мезгилдеги ар кандай ырым-жырымдардын сүрөттөлүшү камтылган. «Ван Чжи» («Башкаруу системасы») бөлүмү – Байыркы Кытайдын укуктук системасынын кыйла эртеңки системалуу экспозициясы.

«Ван Чжи» («Башкаруу системасы») главасынын текстинде «Кытайдын бардык беш тарабындагы майда элдердин арасында мамлекеттик тартипти орнотууда ар бир элдин өзгөчөлүктөрүн эске алуу жана бул мүнөздөмөлөрдү өзгөртүүгө болбойт» деген пикир билдирилген. Ошентип, улуттук өзгөчөлүктөрдүн бар экендиги тан алынып, улуттар аралык мамилелерди жөнгө салуунун төмөндөгү негизги принциби коюлат: «Элдерге такыбалыктын бирдиктүү стандарттарын үйрөтүү керек, бирок алардын адаттарын өзгөртүүнүн кереги жок. Элдер үчүн бирдиктүү мыйзам түзүлүшү керек, бирок алардын жашоо образын өзгөртүүнүн кереги жок». Билдирүүдө: ар бир жер-жерлердеги элдерге карата такыбалыктын бирдей эрежелерин сактоо жагынан тарбиялык иштерге көңүл буруу зарыл жана алардын түпкү үрп-адатын өзгөртүүнүн кереги жок; бүтүндөй өлкө үчүн бирдей мыйзамдарды сактоого көңүл буруу зарыл жана элдердин күнүмдүк адаттарын өзгөртүүнүн кереги жок.

«Элге такыбалыктын эрежелерин үйрөтүү керек, бирок алардын адаттарын өзгөртүүнүн кереги жок. Элдер үчүн бирдиктүү мыйзам түзүлүшү керек, бирок алардын жашоо образын өзгөртүүнүн кажети жок» деген принцип улуттук саясат чөйрөсүндөгү «көп түрдүүлүктөгү биримдик» маданий парадигмасынын ишке ашырылышын көрсөтүп турат.

Көптөгөн нерселердин баары жаратылыштын биримдигинин аркасында жаралып, жаратылыштын азыктандыруучу ырайымынын аркасында калыптанат.

Цитата Париждеги Климаттык конференциянын ачылыш аземинде «Өз ара пайдалуу кызматташтыкты жана климаттын өзгөрүүсүн адилет жана сарамжалдуу башкаруунун механизмин биргелешип куруу» баяндамасында жана бир катар башка эмгектерде берилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Салттуу кытай маданиятында орун алган «асман менен адамдын мамилеси боюнча көз караштар системасы» азыркы коомдун экологиялык көйгөйлөрүн чечүүдөгү тажрыйба жагынан өтө чоң мааниге ээ. «Асман менен адамдын биримдиги» жана «бардык нерселердин жанаша жашоосу» жөнүндөгү идеялар адамдардан жаратылышты урматтоону, жаратылыштын мыйзамдарын сактоону, жаратылыш менен гармонияны талап кылат.

Бул байыркы сөздү Кытайдын төрагасы Си Цзиньпин Климат боюнча Париж конференциясында дүйнөгө Кытайдын «экологиялык саясат баалуулуктар системасын» түшүндүрүү үчүн келтирди. Байыртадан бери келе жаткан бул баалуулуктар системасы реалдуу жана эффективдүү «экология тармагындагы аракеттерге» айланган. Кытай кабыл алган жаңы өнүгүү идеологиясында «жашыл өнүгүү» өтө маанилүү орунду ээлейт. Саясаттын жана экономиканын кенири сегментинде адам менен жаратылыштын мамилелеринин гармониясын эсепке алуу менен жаңылануунун жана өнүгүүнүн жаңы структурасын түзүүгө багытталган бир катар чаралар ишке ашырылды. Көрүлгөн чаралардын натыйжалары илимий-техникалык инновациялардан жана мамлекеттик системалар жана жашыл курулушту өнүктүрүүнүн механизмдери жана аз көмүртектүү транспортту ишке киргизүү чөйрөсүндөгү инновациялардан баштап, Бүткүл кытайлык көмүртектерди түзүүгө чейин ар кандай формаларда көрүнөт.

Си Цзиньпин Париж конференциясындагы өтө маанилүү сөзүндө Кытайдын 2020-жылдан баштап климаттын глобалдык өзгөрүүсүн нейтралдаштыруу боюнча жигердүү чараларды көрүүгө, дүйнөнүн бардык өлкөлөрүнүн экология тармагында прогрессивдүү өнүгүүсүнө эффективдүү көмөк көрсөтүүгө жана Кытайдын адекваттуу дүйнөлүк экологиялык кырдаалды жакшыртууга салым кошо аларын ачык көрсөттүү. Кытайдын салымы айлана-чөйрөнү коргоо тармагында конкреттүү саясатты ишке ашыруу жана маалыматтарды берүү гана эмес, андан да маанилүүсү, баалуулуктар системасын орнотууга жана башкаруу жана ченемдик акылмандык менен бөлүшүүгө жардам берет.

ОРИГИНАЛ

Жылдыздар бири-бирине кошулуп айланат, күн менен ай алмашып асманды жарыктандырат, төрт мезгил бири-бирин алмаштырат, Инь менен Янь чоң метаморфозаларды жаратат, шамал жана жамгыр жерге чоң таасирин тийгизет. Көптөгөн нерселердин баары жаратылыштын биримдигинин аркасында жаралып, жаратылыштын азыктандыруучу ырайымынын аркасында калыптанат. Муундун пайда болушун көрүү мүмкүн эмес, бирок муундун натыйжасын көрө аласыз, бул Рухтун көрүнүшү деп аталат. Түзүлгөн нерселер баарына ачык көрүнүп турат, бирок аларды жараткан, Асман деп аталган формасыз маңызын эч ким билбейт.

Сюнь-цзы, «Сюнци» трактаты, «Тянь лунь» бөлүмү («Асман жөнүндө түшүнүк»), Согушуп жаткан мамлекеттердин доору

КОММЕНТАРИЙ

«Асман» кытай философиясынын абдан маанилүү категориясын түзөт жана Асман менен Адамдын ортосундагы мамиле байыркы замандан бери философтордун тыкыр изилдөө объектиси болуп келген. Сюнь-цзынин Асман менен Адамдын мамилеси жөнүндөгү көз караштары негизинен «Сюн-цзы» трактатынын «Тянь лунь» («Асман жөнүндө түшүнүк») бөлүмүндө топтолгон.

«Сюнь-цзы» чыгармасынын «Тянь лунь» бөлүмүндөгү жогоруда айтылган сөз Сюнь-цзынин жаратылыш жөнүндөгү ойлорун баяндайт. Сюнь-цзынун айтымында, «Жылдыздар бири-бирине өз ара туташууда айланат, күн менен ай алмашып асманды жарыктандырат, төрт мезгил алмашып турат, Инь менен Янь чоң метаморфозаларды жаратат, шамал менен жамгыр жерге зор таасирин тийгизет. Көптөгөн нерселердин баары жаратылыштын биримдигинин аркасында жаралат, табияттын азыктандыруучу ырайымынын аркасында калыптанат». Адамдар табияттын «биримдигин» жана «азык берүүчү ырайымын» байкабаса да, бул факторлордун таасирин жана анын натыйжасын көрө алышат. Ошондуктан, Сюнь-цзы аны «Рухтун» көрүнүшү деп атайт. Сюнь-цзы «Рух» кандайдыр бир табияттан тышкаркы сырдуу башкаруучу деп ырастабайт, бирок «Асмандын кыймылы түбөлүктүү, улуу Яонун эрки боюнча болбойт жана Цзе кара ниеттин каалоосу менен жок болбойт» деп эсептейт, башкача айтканда, табияттын жашоо мыйзамы адамдын эркине көз каранды эмес объективдүү чындык.

Байыркы окуяларды карап, учурдагы окуялар менен окшоштуктарды аныктоо, адамдардын мүнөзүн эске алуу, көтөрүлүү жана төмөндөө мыйзам ченемдүүлүктөрүн табуу, туура иш-аракеттерди табуу, аракеттерди кынтыксыз жүргүзүү, өзгөрүүлөрдү заманга ылайыкташтыруу, ошондо башкаруу бекем болот, өлкөдө тынчтык жана тартип өкүм сүрөт.

Цитата «Борбордук Комитеттин улуттардын иштери боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жогорудагы сөз Цзя И жазган «Го цинь лунь» («Цинь династиясынын жаңылыштыктары жөнүндө ой жүгүртүү») чыгармасынын атактуу үчүнчү жана акыркы бөлүмүнөн алынган. Бул сөздө мамлекеттик башкарууну ишке ашыруунун негизги ыкмасы белгиленген, ал «заманга жараша өзгөрүүлөрдү өзгөртүүдөн», башкача айтканда, объективдүү чындыкка негизделген. Башкача айтканда, улуттук өзгөчөлүктөргө, каада-салттарга урмат-сый менен мамиле кылуу сакталып, бирок тарыхый өткөндү сактоо жана өнүгүүдө токтоп калуу болбошу керек. Бул чет элдик тажрыйбаны сокур ассимиляциясыз жана ойлонбой көчүрүүсүз кабыл алуу зарылчылыгы катары түшүнүлөт.

Си Цзиньпин ачык-айкын көрсөтмөлөрдү берет: «Биз өлкөбүздүн өнүгүү этаптарынын жаңы өзгөрүүлөрүн жана жаңы өзгөчөлүктөрүн так аныктап, субъективдүү кабылдоолорду объективдүү реалдуулукка туура келтирип, реалдуу шарттарга ылайык иш курсун түзүшүбүз керек, бул ыкма биз бекем түшүнүшүбүз керек болгон иш». Объективдүү реалдуулукка таянып, эң башкысы кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализмди куруу үчүн жалпы негиз болуп кызмат кылган азыркы Кытайдын эң масштабдуу реалдуулугу катары социализмди куруунун биринчи этаптарынын реалдуулугуна көңүл буруу болуп саналат. Бельгиянын Европа институтунда сүйлөгөн сөзүндө Си Цзиньпин Кытайды кыскача айтып, беш негизги өзгөчөлүгүн баса белгиледи: биринчиден, Кытай цивилизациянын өтө узак тарыхы бар өлкө. Экинчиден, Кытай татаал сыноолорду жеңүүдө тарыхый бай тажрыйбасы бар өлкө. Үчүнчүдөн, Кытай кытай өзгөчөлүгү менен социализмди ишке ашырган өлкө. Төртүнчүдөн, Кытай дүйнөдөгү эң ири өнүгүп келе жаткан өлкө. Бешинчиден, Кытай эң терең реформаларды жүргүзүп жаткан өлкө. Өнүгүү жолун жана саясий багытын туура тандоо, болгон реалдуулукка ылайык чечимдерди жана чараларды кабыл алуу Кытайдын дал ушул мүнөздүү өзгөчөлүктөрүн эске алууну талап кылат.

ОРИГИНАЛ

Адамдар: «Өткөн окуяларды эстеп калуу келечек үчүн илим катары кызмат кылат» деп айтышат. Демек, асыл адам мамлекетти башкарууда байыркы окуяларга көз салып, учурдагы окуялар менен окшоштуктарды аныктап, адамдардын кулк-мүнөзүн эске алып, көтөрүлүү жана төмөндөө мыйзам ченемдүүлүктөрүн ачып, туура багытты таап, иш-аракеттерди кынтыксыз жүргүзүүсү, Заманга жараша өзгөрүүлөрдү ыңгайлаштыруусу абзел, ошондо бийлик туруктуу болот, өлкөдө тынчтык жана тартип өкүм сүрөт.

Цзя И, «Го цин лунь» («Цинь династиясынын каталары жөнүндө ой жүгүртүү»), «Үчүнчү бөлүм», Батыш Хань доору

КОММЕНТАРИЙ

Цзя И Цинь мамлекетинин тарыхын алгачкылардан болуп терең талдаган саясий ойчул. Автор өзүнүн «Го цинь лунь» («Цинь династиясынын катачылыктары жөнүндө ой жүгүртүү») эмгегинин «Үчүнчү бөлүмүндө» Цинь мамлекетинин кыйроо себептерин ачып, бул мамлекет «жерге кулап, талкаланган плиткалар сыяктуу» дейт. Мамлекеттин башкаруу системасынын бузулушуна император менен чиновниктердин ар түрдүү умтулуулары, армия менен элдин биримдигинин жоктугу, балдар менен наристелердин корголбогон позициясы себеп болгон, алар «сүйүү жана камкордуксуз жалгыз калган, алсыз жана коргоосуз, ар кандай жардамдан куру калган». Мындан тыянак келип чыгат: Цинь мамлекети тышкы күчтөрдүн таасиринен эмес, таза ички себептерден улам кыйраган.

Цзя И белгилегендей, «Асыл эр адам мамлекетти башкарууда байыркы окуяларга карап, учурдагы окуялар менен окшоштуктарды аныктоого, адамдардын кулк-мүнөзүн эске алууга, көтөрүлүү жана төмөндөөнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн ачууга, туура багытты табууга, иш-аракеттерди жүргүзүүгө тийиш, өзгөрүүлөрдү кынтыксыз заманга ылайыктаса, ошондо башкаруу туруктуу болот, өлкөдө тынчтык жана тартип өкүм сүрөт». Жогоруда айтылгандар мамлекеттик башкарууну жүзөгө ашырууда Асыл адам байыркы доордун тарыхы менен ийне-жибине чейин таанышып, ошол доордун чыныгы жагдайларын, адамдардын психологиясын ар тараптан билип, салыштырып, окуялардын себептерин жана кесепеттерин эске алуу менен аныктоого тийиш дегенди билдирет. Ошонун негизинде мамлекеттин гүлдөп-өсүшүнүн үлгүсүн түшүнүү, жаңы шарттарга ыңгайлашуу үчүн өзгөрүүнүн туура жолун табуу зарыл. Чечимдер ойлонуп кабыл алынышы керек, өзгөртүүлөр өз убагында болушу керек, ошондо гана бийлик бышык, туруктуу болот. Цзя И Хань императору Вэнь-ди «Өткөн окуяларды эскерүү келечек үчүн илим катары кызмат кылаарын» так түшүнүшү керек деп эсептеп, кырсыкка бара жаткан Цинь падышаларынын жолун жолдобосун, «жолдун артынан ээрчип, алдыдагы арабанын артынан оодарылып кетпестигин» эскерткен.

Чөптөр, бак-дарактар гүлдөп, ширеге толуп турган чакта жаш өсүмдүктөр өлүп калбашы үчүн, алардын өсүшүн үзгүлтүккө учуратпоо үчүн тоо боорлорундагы токойлорго балта менен адамдарды киргизишпейт. Ири дарыя таш бакалары жана дарыя каймандары, балыктар жана тузсуз суу таш бакалары, карандар жана жылан-балыктар жумуртка таштаган же урук чачкан мезгилде көнөк баштардын өлүп калбашы жана алардын өсүшүн үзгүлтүккө учуратпоо үчүн суу сактагычтарга тор таштоо жана уу ыргытууга тыюу салынат.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун духун ар тараптуу жактыруу боюнча облустук административдик борборлордун партиялык катчыларынын деңгээлиндеги улук партиялык кызматкерлердин тематикалык семинарында сүйлөгөн сөзүндө» жана бир катар башка иштерде келтирилген

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жогоруда айтылган сөзүндө Си Цзиньпин дагы бир катар цитаталарды келтирет, атап айтканда, «Конфуций кайырмак менен балык кармап, тор менен кармаган эмес, учкан кушту атып, конуп турган кушту аткан эмес». «Эгерде суу сактагычты кургатып салсаңыз, балыктын баарын оңой эле кармай аласыз, бирок кийинки жылы балык калбай калат. Токойду өрттөп салсаң, көп аңчылыкка ээ болосуң, бирок кийинки жылы жаныбарлар калбай калат», – деп экологиялык менеджмент жүргүзүлгөн Кытайдын салттуу маданиятында жаратылышка кам көрүүнүн маанилүүлүгүн көрсөтүү максатында мезгилдерди эске алуу менен акылга сыярлык чектер менен чектелген.

Си Цзиньпин экологияга багытталган цивилизацияны курууга дайыма олуттуу көңүл буруп келет. Келечекте Чжэцзян провинциясынын парткомунун секретары болуп иштегенде да ал илимий жактан негизделген: «Таза суу, жашыл тоолор алтын-кумуш алып келет» деген ойду айткан. Партиянын Башкы секретарлыгына шайлангандан кийин ал: «Айлана-чөйрөнү коргоо – өндүргүч күчтөрдү коргоо, айлана-чөйрөнү жакшыртуу – өндүргүч күчтөрдү өнүктүрүү» деп ар бир жолу баса белгилеген. Жогорудагы өкүм күчтүү практикалык багытка ээ. Чаңдуу жана булганган аба адамдарга «дем алуудан азап» берет, жер астындагы суулардын булганышы улам барган сайын тынчсыздануу маселесине айланууда, чөлдүн башталышы өсүмдүктөр дүйнөсүнө барган сайын олуттуу зыян келтирүүдө… Чогулган экологиялык көйгөйлөр көп жылдар бою карапайым элге азап гана чектирбестен, коомдогу көйгөйлөрдүн тез курчушуна алып келди. Бул өлкөнү өнүктүрүүнүн жаңы идеологиясында «жашыл өнүктүрүү» концепциясынын артыкчылыктуулугун түшүнүүгө, «экологиялык цивилизацияны куруу» стратегиясын өнүктүрүүнүн беш приоритетине киргизүүгө жана ККПнын XIX съезди, заманбап социалисттик державанын максаттарынын тизмесинде «жашоо эстетикасынын» жаңы концепциясын белгилейт. «Экологиялык цивилизация» концепциясы мамлекеттик саясаттын алкагында тынымсыз жана өжөрлүк менен айтылып келет, өкмөт бул концепцияга олуттуу көңүл буруп, экологиялык цивилизацияны курууга багытталган жаңы аң-сезимдин ойгонуусун көрсөтүү менен аны өнүктүрүүнү ишке ашырууда.

ОРИГИНАЛ

Абсолюттук акылман башкаруучунун башкаруусу чөптөр жана бак-дарактар гүлдөп, ширеге толуп турган мезгилде жаш өсүмдүктөр өлүп калбашы үчүн, тоо боорлорундагы токойлорго балта кармаган адамдарды киргизбөө керек деп болжолдойт, бул алардын өсүшүн токтотот. Ири дарыя таш бакалары жана дарыя каймандары, балыктар жана тузсуз суу таш бакалары, карандар жана жылан-балыктар жумуртка таштаган же урук чачкан мезгилде көнөк баштар өлүп калбашы жана алардын өсүшүн үзгүлтүккө учуратпоо үчүн суу сактагычтарга тор таштоо жана уу ыргытууга тыюу салынат. Жазгы айдоо, жайкы чөптөрдү чабуу, күзгү оруп-жыйноо, эгинди кышка сактоо иштери өз убагында бүткөрүлгөндүктөн эгиндин беш түрү сатылбай, эл ашыкча азык-түлүк менен калууда. Көлмөлөр жана көлдөр, саздар жана баткактар, дарыялар жана башка суу объектилери катуу корголот, ошондуктан балыктар жана таш бакалар көп кездешет жана элде бул тирүү жандыктар жетиштүү болот. Тоо боорлорундагы токойлорду кыюу жана отургузуу иштери өз убагында жүргүзүлүп жаткандыктан, тоолор өсүмдүктөргө капталып, карапайым элдин жыгачы арбын.

Сюнь-цзы, «Сюнь-цзы» трактаты, «Ван Чжи» («Башкаруу системасы») бөлүмү, «Чжанго» («Согушчу падышалыктар») доору

КОММЕНТАРИЙ

«Сюнь-цзы» трактатынын «Ван Чжи» («Башкаруу системасы») бөлүмү философ Сюнь-цзынин саясий көз карашынын баяны, ал эми жогорудагы фрагмент Сюнь-цзынин жаратылыш менен элдин идеалдуу падыша ортосундагы мамиле жөнүндө ой жүгүртүүсү.

Сюнь-цзы жаныбарлар жана өсүмдүктөр дүйнөсү өсүү жана жетилүү стадиясында турганда ага аңчылык кылууга «убактылуу тыюу салууну» сактоо зарыл экенин айткан: «Чөптөр жана бак-дарактар гүлдөп, ширеге толуп турган мезгилде адамдар жаш өсүмдүктөрдүн өлүп калбашы жана алардын өсүшүн үзгүлтүккө учуратпоо үчүн тоо беттериндеги токойлорго балта менен кирүүгө тыюу салынат. Ири дарыя таш бакалары менен кайман, балык жана тузсуз суу таш бакалары, балык жана жылан балыктары жумуртка таштаган же урук чачкан учурда көнөк баштардын өлүп калбашы жана алардын өсүшүн үзгүлтүккө учуратпоо үчүн суу сактагычтарга тор таштоо жана уу ыргытууга тыюу салынат». Бул жерде ири дарыя таш бакасы Яньцзы дарыясынын сууларында жана Кытайдын түштүк аймактарында таралган чоң таш баканын бир түрү болуп саналат. Дарыя каймандары – Яньцзы дарыясында жашаган крокодилдердин бир түрү. Өсүмдүктөр гүлдөп, ачылып турганда тоого чыгып, өсүмдүк чогултуп, бак-дарактарды кыюуга болбойт деген сөз; Дарыя таш бакаларынын, каймандардын, балыктардын, тузсуз суу ташбакаларынын, вьюн балыктарын, жылан балыктарынын көбөйүү мезгилинде жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн көбөйүшүн жана жетилүүсүн камсыз кылуу зарыл болгондуктан, көлдөргө жана саздарга тор салууга жана балык ууларын таштоого болбойт.

Сюн-цзы ошондо да өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсүнүн көбөйүү жана өсүү мыйзам ченемдүүлүктөрү жана өзгөчөлүктөрү бар экенин, ошондуктан адам жаратылыштын белектерин балык уулоодо ченемди сакташы керектигин, башкача айтканда «жашы жете электердин өлүшүнө жол бербөө жана анын өсүшүн үзбөө зарылдыгын түшүнгөн».

Иштин туура багытын түшүнүү, бирок убакытты жана шарттарды эске албай иш-аракет кылуу – ийгиликсиздик.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун 2-жалпы чогулушунда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Кытай салтында «убакыт» дегенди «учурдагы кырдаал» маанисинде түшүнсө болот же «ыңгайлуу учур» деп түшүнсө болот. Туура убакыт, ыңгайлуу жер, элдин биримдиги өлкөнүн өнүгүшүнө шарт түзөт. Кытайдын өнүгүү багытын аныктоо процессинде Си Цзиньпин «убакыт» түшүнүгүнө чоң маани берет. 5-чакырылыштагы БКнын XVIII пленумунда XII беш жылдыктын программасынын долбоорун талкуулоодо жана бекитүүдө Си Цзиньпин «Иш-аракеттин туура жолун түшүнүү, бирок убакытты жана жагдайды эсепке албай аракеттенүү – ийгиликсиздик» деген сөздү келтирди. Кытайдын өнүгүшү үчүн ички жана тышкы шарттарды туура пайдалануу зарылдыгын түшүндүрүү.

Си Цзиньпин Кытай үчүн «жакшы убакытты» тандоо үчүн ички жана тышкы шарттарга терең анализ жасады. Тышкы факторлор боюнча эл аралык саясий жана экономикалык кырдаал жалпысынан тынчтыкты жана дүйнөлүк өнүгүү процессин сактоо үчүн жагымдуу. Дүйнөлүк экономика кезектешкен көтөрүлүү менен төмөндөөнү терең оңдоо стадиясында турат. Дүйнөлүк саясий система дүйнөлүк саясий күчтөрдүн тең салмактуу абалына карай тенденция менен терен кайра курууну баштан кечирип жатат. Ошентип, Кытайдын өнүгүүсү салыштырмалуу туруктуу тышкы шарттарда жүрүп жатат. Ички факторлор боюнча Кытай күчтүү материалдык базага, бай адам ресурстарына, сыйымдуулукка ээ рынокко, эбегейсиз өнүгүү потенциалына жана узак мөөнөттүү экономикалык өнүгүүдө олуттуу туруктуу оң тенденцияга ээ. Экономикалык өнүгүү процесси жаңы реалдуулуктарга ээ болуп, кайра куруулардын тездешин көрсөтүп, экономиканын структурасын тынымсыз оптималдаштырууну жана өнүгүүнүн кыймылдаткыч күчтөрүн тынымсыз өзгөртүүнү шарттап жатат. Жогоруда айтылгандардан ушундай тыянак чыгат: ички жана тышкы шарттардын терең жана татаал трансформацияларына карабастан, Кытайдын өнүгүүсү үчүн стратегиялык мааниге ээ болгон «мүмкүнчүлүктөр терезесинин» убакыт горизонтуна баа берүү өзгөрүүсүз бойдон калууда.

ОРИГИНАЛ

Ошентип, Кытай мамлекети гүлдөп же төмөндөп кетиши мүмкүн, кытайдан башка элдер күчтүү же алсыз болушу мүмкүн, окуялар пайдалуу же зыяндуу болушу мүмкүн, жасалган иш-аракеттер көйгөйлөрдү чечиши же көйгөйлөрдү жаратышы мүмкүн, ошондуктан окуялардын пайда болушунда туруктуу схема жок. Ар дайым жеңүүчү болуунун туруктуу жолу жок… Демек, Кытай мамлекетинин көтөрүлүшү жана кулашы кырдаалга жараша алмашып, кытайдан башка элдердин күчтөнүшү жана алсырашы мезгилине жараша алмашып, окуялардын пайдасы менен зыяны кырдаалга, тынч же коркунучка жараша алмашып турушу, көрүлгөн чаралардын натыйжасында жагдайга жараша алмашылышы мүмкүн. Иштин туура багытын түшүнүү, бирок убакытты жана шарттарды эске албай иш-аракет кылуу – ийгиликсиздик. Убакытты жана шарттарды туура тандоо, өзүңүздүн күчтүү жактарыңызды туура эсептөө ийгиликке жетүү дегенди билдирет. Жагдайлар өзгөрүлсө да, бул принцип өзгөрбөйт.

Лу Чжи, «Лун юань бянь шоу бэй ши и чжуан» («Чектүү жерлерди сактоо жана коргоо идеяларын баяндаган баяндама»), Тан доору

КОММЕНТАРИЙ

Тан доорунун саясий ойчулу Лу Чжи, башкаруунун начар ыкмаларын көрсөтүп, учурдагы саясаттагы өнөкөт кемчиликтерди ачыкка чыгарууга кайраттуулук менен аныкталган көйгөйлөрдөн чыгуунун жолдорун сунуштай алган.

Ань Люшан менен Ши Сыминдин жетекчилигиндеги көтөрүлүштөн кийин, Тан доорунда региондордо борбордук бийликтин күчтүү алсырашы байкалып, империянын чет-жакасындагы бүтүндөй аймактар жергиликтүү башкаруучулар тарабынан талкаланып, бир катар баш аламандыктар орун алган болуп, бүтүндөй мамлекет сырттан кол салууларга дуушар боло баштаган. Өлкөнүн өтө кооптуу абалын жана окуялардын катастрофалык өнүгүшүн көрүп, Лу Чжи беш миңден ашык «Лунь юань бянь шоу бэй ши и чжуан» («Чектүү жерлерди сактоо жана коргоо идеяларын баяндаган баяндама») очерк жазып, аны ал отчет түрүндө Тан императору Дэ-цзунго берген. Докладда Лу Чжи мындай деп билдирген: «Иш-аракеттин туура жолун түшүнүү, бирок убакытты жана шарттарды эске албай иш-аракет кылуу ийгиликсиздикти билдирет. Убакытты жана шарттарды туура тандоо, өзүңүздүн күчтүү жактарыңызды туура эсептөө ийгиликке жетүү дегенди билдирет».

Лу Чжинин саясий ой жүгүртүүсү ойчулдардын кийинки муундарына чоң таасирин тийгизген. «Синь тан Шу» («Тан династиясынын жаңы тарыхы») очеркинин «Лу чжи чуань» («Лу Чжи жөнүндөгү окуя») бөлүмүндө мындай деп айтылат: «Байыркы Ыйык Жазманын миңдеген бөлүмдөрүнүн үгүттөрү менен ой жүгүртүүлөрүн окуп, бул китептерде коомдун кемчиликтерин айыптаган сөздөр камтылганы менен, ошол эле учурда алар коомдогу гумандуулукту жана парз сезимин ырастап, андан тышкары, алар кийинки муундар үчүн жүрүм-турум кодекси катары кызмат кыла ала тургандыгы айкын болот». Сыма Гуан «Цзы чжи тун цзянь» («Башкаруудагы жардамга жалпы баяндама») аттуу хроникасында Лу Чжи колдонгон «цзы чжи» («башкаруудагы жардам») термининин жогорку маанисин көрсөтүп, Лу Чжинин ойлорун кайра-кайра келтирет. Су Дунпо чын жүрөктөн императорго «Катачылыктарды жоюу үчүн Лу Чжинин ой-пикирин эске алуу өтүнүчүн» жөнөтөт, анда ал Сун императору Чжэ-цзунга Лу Чжинин идеялары менен кайрадан таанышып чыгууну бардык тырышчаактык менен кеңешип, ошентип өлкөнү башкаруунун принциптерин түшүнүп, Лу Чжинин саясий ой-пикирин баалайт: «Ал Цзы Фаңдай акылмандык көрсөтөт, бирок андан да көрүнүктүү адабий таланты бар; Ал Цзя И ге окшоп сүйлөйт, бирок анын риторикасында эч кандай чеберчилик жок. Жогору жакта башкаруучулардын каталарын баамдай алат, ал эми төмөн жакта Асман асты империясынын элинин мүдөөсүн түшүнө алат».

Өзгөртүлгүс тартип өзгөртүү менен шайкеш келбейт. Бир жол бардык туура багыттарга алып бара албайт. Кайыктагы оюкка карап сууда түшүрүп жиберилген кылычты табуу мүмкүн эмес.

Цитата «Борбордук Комитеттин масса менен иштөө маселелери боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Бир дарыяга эки жолу кирүү мүмкүн эмес. Дүйнөдө бир гана туруктуу нерсе – бул өзгөрүү. Өзгөрүүлөргө ыңгайлашуу үчүн аң-сезим замандын талабына жараша өзгөрүп, ошол эле учурда иштин формалары менен ыкмалары да тынымсыз жаңыланып, өнүгүүнүн негизги багыттарын, доордун тенденцияларын улантууга демилге көтөрүү зарыл. Борбордук Комитеттин масса менен иштөө боюнча жумушчу кеңешмесинде Си Цзиньпин ири адам агымынын көбөйүп бараткан кыймылына жана адам массасынын өзгөрүшүнө көңүл бурду. Ошол эле учурда Си Цзиньпин замандын тенденциясына ылайык массалык уюмдар менен иштөө формаларын өзгөртүүнү, ар биринин өзүн өзү жаңылоосун, бардык жаңы эң маанилүү маселелерди чече билүүсүн караган саясий талаптарды койду. Саясий аң-сезимдин, өнүгүүнүн жана прогресстин, массанын катышуусунун, массанын колдоосун жогорулатуунун натыйжасы доордун милдети.

Үзгүлтүксүз өнүгүү жок, инновация болбосо келечек жок. Масса менен иштөөдө гана эмес, жалпы эле кандай гана иш болбосун, иштин формаларын жана милдеттерин тандап алганына карабастан, багыттын тууралыгын текшерүүгө кайдыгер мамиле жасап, бутуна карап гана барууга болбойт. Өзүнө берилген мүмкүнчүлүктөрдү пайдалана албай калуу ийгиликсиздикке алып келиши мүмкүн. Маселени жакшы чечпестен туруп, маселени чечүүгө мүмкүн эмес. Жаңы формаларга, жаңы милдеттерге, жаңы талаптарга активдүү көнүү, реформаларды жана инновацияларды ишке ашырууда бекем чечкиндүүлүк, тоскоолдуктарды тез арада жеңүү керек. Ушундай болгондо гана биз кырдаалга ийгиликтүү ыңгайлашып, чоң иштерди бүтүрө алабыз жана азыркы өзгөрүү доорунда жеңүүчүнүн ордун бекем ээлей алабыз.

ОРИГИНАЛ

Баопу-цзы мындай деген: өзгөрбөс тартип өзгөртүү менен шайкеш келбейт. Бир жол бардык туура багыттарга алып бара албайт. Кайыктагы оюкка карап сууга түшүп кеткен кылычты табуу мүмкүн эмес. Мөөрлүү казыктары бар Цинь так үн чыгара албайт. Андыктан ачык аба ырайында арабага зымырыктан жасалган жүн чатыры орнотулбайт, таш менен кооздолгон дөңгөлөктөр талкаланган жолдо жүрүүгө колдонулбайт. Тамактын даамы тузсуз болгондо туз кошулат, суу кайнаганда казанга суу кошулуп, от азайтырылат.

Гэ Хун, «Баопу-цзы» трактаты, «Вай пянь» бөлүмү, («Тышкы»), «Гуан пи» («Узун жазылган метафоралар»), Чыгыш Цзинь доору

КОММЕНТАРИЙ

«Баопу-цзы» трактатынын автору ойчул жана Чыгыш Цзинь доорундагы даосизм идеяларынын жактоочусу Гэ Хунго таандык. Эсседе негизги көз караштар белгиленген, ага ылайык ички табияты олуялардын жана асман жандыктарынын жашоо мыйзамдары менен, ал эми сырткы табияты Конфуций окуулары менен аныкталат. Гэ Хун өзүнүн эмгектери менен даосизм философиясынын өнүгүшүнө белгилүү бир салым кошкон.

«Гуан пи» («Узун жазылган метафоралар») деген бөлүмдө автор төмөнкүдөй ойду айтат: «Өзгөрбөс тартип өзгөрүүгө туура келбейт. Бир жол бардык туура багыттарга алып бара албайт. Кайыктагы оюкка карап сууга түшүп кеткен кылычты табуу мүмкүн эмес». Түп нускада «жол» деген сөз «көп жүрүлгөн жол» деген маанини да алып жүрөт. Билдирүүнүн мааниси: тоңуп калган жана өзгөрүлбөгөн коомдук түзүлүш миңдеген, он миңдеген өзгөрүүлөрү менен коомду камсыздай албайт, бир жол сансыз каалаган максаттарга жете албайт, дарыядан өтүп бара жатып чөгүп кеткен кымбат баалуу кылычты кайыктагы бир оюктан таап алуу мүмкүн эмес.

Каймана мааниде «өлбөстүктүн таблеткасын эритүү» деп аталган Даонун окууларын көп жылдык практиканын аркасында Гэ Хун материянын терең өзгөрүү феноменине туш болгон: «Коргошун табиятында ак, бирок кызыл болгондуктан, ал кызыл боёктан айырмаланбай турган болуп калат. Киновардын табияты кызыл, бирок ак болгондуктан коргошундан айырмаланбай калат. Булуттар жана жамгыр, аяз жана кар – бул цинин асмандагы жана жердеги энергиясынын көрүнүшү, бирок алхимия аркылуу алардын чыныгы окшошторун түзө аласыз… Бийик тоолор да түпсүз туңгуюктарга, ал эми терең өрөөндөр тик бийик чокуларга айланып кетиши мүмкүн, анткени алар улуу заттын өзгөрүшүн билдирет». Заттын өзгөрүү кубулушу Гэ Хундун Асман Империясындагы бардык нерселер жана кубулуштар өзгөргөн деген жыйынтыкка алып келген. Ал адамдар табигый өзгөрүү мыйзамдарына баш ийип, табияттын мыйзамдарына ылайык адамдын жашоосун жүргүзүүсү керек деп эсептеген.

Байлар сансыз байлык топтойт, кедейлер топон жейт.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун 2-жалпы чогулушунда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Хань шу» («Хань династиясынын тарыхы») китебинде Кытай социализмдин тушунда андан таптакыр качышы керек болгон коомдун бай жана кедей болуп терең катмарланышы жөнүндө сөз барат. Си Цзиньпин бул билдирүүнү реформалоо жана өнүктүрүү саясатынын артыкчылыктарын жалпы коомчулукка бөлүштүрүүнүн маанилүүлүгүн түшүндүрүү үчүн келтирген, бул социализмдин маанилүү талабын түзөт жана социалисттик системанын артыкчылыгын топтолгон формада камтыйт. Биз элдин жыргалчылыгы үчүн өнүгүүнү чечкиндүү жүргүзүп, элге таянышыбыз керек, өнүгүү саясатынын жемишин элдин өзү тең бөлүшүүсүн камсыздап, элдин жалпы жыргалчылыкка бекем кадам таштоосуна шарт түзүшүбүз керек.

Борбордук Комитеттин 5-чакырылышынын XVIII пленумунда дагы жаңы өнүгүү идеологиясы алдыга коюлган, анда башка нерселер менен катар «Өнүгүүнүн артыкчылыктарын социалдаштыруу» концепциясы каралган. Өнүгүү жеңилдиктерин социалдаштыруу социалдык адилетсиздик проблемасын чечүүгө багытталган. Жалпыга бирдей орточо бакубаттуулукка жана социалдык адилеттүүлүккө жетишүү жолунда, бир жагынан, ар бир адамга жеке өнүгүү мүмкүнчүлүгү, өлкөнүн өнүгүшүнүн үзүрүн алуу мүмкүнчүлүгү берилиши керек, анткени эл активдүүлүгүн, демилгесин жана аракетин көрсөткөндө гана чыгармачылык зор иштерди аткарууга толук мобилизацияланышы мүмкүн. Башка жагынан алып караганда, өлкөнүн экономикалык өнүгүүсүнүн натыйжалары түрүндөгү «пирогтун» көлөмү чоңоюп баратат, бирок аны ар бир адамдын ортосунда кантип адилет бөлүштүрүү маселеси барган сайын айкын болуп баратат. Шаар менен айылдын ортосундагы кирешелердин жана социалдык кызмат көрсөтүүлөрдүн деңгээлиндеги ажырым практикалык иштердеги жана өнүктүрүүгө жеңилдиктерди бөлүштүрүү системасындагы айрым кемчиликтердин натыйжасы кыйла чоң. Жогорудагы факторлордун бардыгы бизден карапайым калк арасында өнүгүүнүн жыргалчылыгын адилеттүү бөлүштүрүү аркылуу өнүгүү процессин көңүлдү жылуулук менен толтурууну, элдин бактылуулугун сезилерлик кылууну, адамдарга пайда көрүү сезимин, бакыт сезимин, коопсуздук сезимин тартуулоону талап кылат. Ошондо гана бул сезимдер толук болуп, ишенимдүү кепилдикке жана узак мөөнөткө ээ болот.

ОРИГИНАЛ

Цинь башкаруучусу Сяо-гун Шан Яньдын идеяларын ээрчип, жерди пайдалануунун күдүк системасын жоюп, элди жаңы жерлерди иштетүүгө жана куралдуу эрдиктерге үндөп, сугат аркылуу жаңы түшүмдүү жерлерди өздөштүрүү системасын киргизген. Ал эми бул тээ эзелтеден эле кабыл алынбаганы менен Цинь башкаруучусу уделдүү княздардын укуктарын тебелеп, жергиликтүү башкаруучулардын бийлигин жокко чыгарып, мурунку кулчулук системасын жана таптар ортосундагы айырманы жок кылган. Карапайым эл бөлүндү, азыр байлар сансыз байлык топтоп, кедейлер топон жеп жатат. Күчтүү мамлекеттер кошуна мамлекеттердин жерлерин өзүнө сиңирип, алсыз мамлекеттер жашоосун токтотуп жатат.

Бан Гу, «Хан шу» трактаты («Хан династиясынын тарыхы»), «Ши хо чжи» бөлүмү («Тамак-аш жана товарлардын жазуулары»), 4-бөлүм, 1-бөлүк, Чыгыш Хань доору

КОММЕНТАРИЙ

«Хань шу» китебинин «Ши хо чжи» («Тамак-аш жана товарлар жөнүндө жазуулар») бөлүмү тамак-аш жана товарларга арналган эки чоң бөлүккө бөлүнгөн. Азык-түлүк деп тамак-аш азыктарын өндүрүү, ал эми товарлар айыл чарба продукциясын кайра иштетүү жана акча жүгүртүүнү билдирет. Бань Гу тамак-аш жана товарлар «карапайым калк үчүн эң башкы нерсе» деп эсептеген жана «тамак-аш көп жана товарлар көп болгондо, эл бакубат жашайт жана ийгиликтүү билим алса болот».

Бань Гу Шан Яньдын социалдык трансформацияларынын идеяларын карманган, бул «жерди пайдалануунун күдүк системасын жоюуга жана сугат аркылуу жаңы түшүмдүү жерлерди өздөштүрүү системасын киргизүүгө», «кошумчалардын укуктарын бузууга», княздар жана жергиликтүү башкаруучулардын бийлигин жоюу, кулчулуктун мурдагы түзүлүшүнүн жана таптардагы айырмачылыктардын жок кылынышына» алып келген. Демек, «Элдин өз байы менен кедейи бар, эми байлар сансыз байлык топтоп, кедейлер топон жейт» дегендей, эл арасында ансыз да кедейлер менен байлардын ортосунда олуттуу теңсиздик пайда болот. «Хан шу» трактатынын «Тамак-аш жана товарлар жөнүндө жазуулар» бөлүмүндө конфуцийчи философ жана императордун кеңешчиси Дун Чжуншунун дагы ушундай көз карашы келтирилген: «Шан Яньдын өзгөрүү мыйзамынан кийин императордук система түзүлдү, эреже өзгөрүп, жерди пайдалануунун күдүк системасы жоюлуп, эл соода жүргүзүү укугуна ээ болду, ошентип азыр элдин арасында кедейлер менен байлар, байлардын чексиз талаалары бар, ал эми кедейлердин талаада бир гана жерге казык какса боло турган жери бар». Чынында, байлар менен кедейлердин ортосундагы ажырым да Хан династиясы үчүн өтө олуттуу көйгөй болуп калды. Дун Чжуншу менен Бань Гу өз көз караштарын айтууда тарыхый өтмүш менен азыркы доордун ортосунда бирдей параллелдүүлүк жүргүзүшкөнү айдан ачык.

Заттардын табиятын ар тараптуу түшүнүү булактарынын келип чыгышын жана өнүгүү мыйзамдарын түшүнүүдөн турат, жана артыкча эч нерсе эмес.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун духун ар тараптуу жактыруу боюнча облустук административдик борборлордун партиялык катчыларынын деңгээлиндеги улук партиялык кызматкерлердин тематикалык семинарында сүйлөгөн сөзүндө» жана бир катар башка булактарда келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Билдирүүдө Чжу Синин ар кандай маселеде фундаменталдык принциптерди издөө идеясы чагылдырылган, изденүүчү духун тарбиялоо жана нерселердин терең маңызына кирүү аркылуу чындыкты издөө адатын чагылдырат.

Өнүгүү идеологиясы практикалык өнүгүүгө алып барат, ал эми жаңы өнүгүү идеологиясы чет элдик жана ата мекендик тажрыйбаны жана өнүгүү сабактарын терең жалпылоого, ошондой эле тышкы жана ички өнүгүүнүн жалпы тенденцияларын деталдуу талдоого негизделген. Бул идеология XIII беш жылдыктын программасында жана узак мөөнөттүү өнүгүү концепциясында камтылган, өнүгүү векторун аныктап, күчтөрдү колдонуу пунктун белгилеген. Жаңы өнүгүү идеологиясын чыныгы түшүнүү үстүртөн пайда болуп, коркок аракеттер менен чектелбестен, жаңы өнүгүү идеологиясы көтөргөн жаңы билимдерди, жаңы маалыматтарды, жаңы талаптарды кабыл алуу менен чебер жана кесипкөйлүк менен болушу керек. Өнүктүрүүнүн жаңы идеологиясын ишке ашыруу «кагаз бетинде согуш» дегендей курулай чайкоочулукка айланып кетпей, мактаган мактоого айланып кетпей, реалдуу өнүгүү реформаларына дал келип, топурагын таап, тамырын жайып, жалпы кабыл алынган практикага айланышы керек. Жаңы идеологиянын жеке идеяларын жана талаптарын жалпы эле билүү, жемишсиз теориялык ой жүгүртүү менен чектөө сөзсүз түрдө бир нерсени байкап, бирок анын маңызын жана себептерин түшүнбөгөн жагдайга алып келет, бул ансыз деле практикалык ишке терс таасирин тийгизет. Си Цзиньпин Чжу Синин партиянын жетекчи кызматкерлерине жаңы өнүгүү идеологиясын терең изилдеп, чыгармачылык менен колдонуу, реформалоо жана иштин бардык чөйрөлөрүндө өнүгүү процессинде жаңы өнүгүү идеологиясынын жетектөөчү ролун жакшыраак түшүнүү зарылдыгын белгилеген билдирүүсүн келтирди жана жаңы өнүгүү идеологиясы аркылуу коомдун сапаттык жаңы деңгээлге өтүшүн камсыз кылды.

ОРИГИНАЛ

Заттардын табиятын ар тараптуу түшүнүү булактарынын келип чыгышын жана өнүгүү мыйзамдарын түшүнүүдөн турат, башка эч нерсе эмес. Жарандын келип чыгышын түшүнүү жанды баш аламандыктан бошотот, ал эми өнүгүү мыйзамдарын түшүнүү аракеттерди кынтыксыз кылат. Бирок ар кандай нерселердин табиятын бири-бирине салыштыруу туура эмес болуп калат.

Чжу Си, эссе «Да хо жэнь» («Кээ бир адамга жооптор»), Түштүк Сун доору

КОММЕНТАРИЙ

Чжу Си, ошондой эле Чжу-цзы деген ат менен белгилүү, Түштүк Сун доорунун атактуу философу жана агартуучусу, неокфуцийчиликтин идеяларын бириктирүүгө жана системалаштырууга зор салым кошкон.

Чжу Си мындай деп ырастаган: «Нерселердин табиятын толук түшүнүү булактарынын келип чыгышын жана өнүгүү мыйзамдарын түшүнүүдөн турат, башка эч нерсе эмес. Жарандын келип чыгышын түшүнүү жанды баш аламандыктан бошотот, ал эми өнүгүү мыйзамдарын түшүнүү аракеттерди кынтыксыз кылат». Билдирүүнүн мааниси мындай: кубулуштардын жана нерселердин түпкү принциптерин терең изилдөө керек. Башкача айтканда, сиз кубулуштардын жана нерселердин чындыгында эмне экенин жана эмне үчүн алар так ушундай болуп калганын билишиңиз керек. Себептер түшүнүктүү болгондо, эркти адаштырууга болбойт; сөзсүз кесепеттери белгилүү болгон мезгилде гана иш-аракеттер жаңылыш болбойт.

Чжу Си мындай деп эсептеген: «Нерселердин табиятын толук түшүнүү жаңы билимге болгон умтулууну, буга чейин бар болгондордон тышкары жаңы жетишкендиктерге умтулууну болжолдойт. Адамдар табиятынан интуитивдик билимге ээ. Ал эми нерселердин чыныгы табиятын толук түшүнүүгө умтулбагандар мурунтан эле билген жана жетишкен нерселер менен чектелип, белгисиз нерсени түшүнүп, жаңыга жетише алышпайт. Демек, бир нерсени көрүп, жаңы нерсени көрө албайт. Мунун себеби, нерселердин табиятын түшүнүү толук эмес».

Гумандуулук, адилеттүүлүк, берилгендик жана ишеним, алардан алынган талыкпас кубаныч менен айкалышкан.

Цитата 2015-жылдагы Өнүгүү жана жакырчылыкты жоюу боюнча жогорку деңгээлдеги форумда «Күчтөрдү бириктирүү жана биргелешкен өнүгүүнү активдештирүү үчүн жакырчылыкты жоюу» диссертациясында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин ар дайым аз камсыз болгон жарандарды материалдык жактан колдоого олуттуу көңүл буруп келет. XX кылымдын 60-жылдарынын аягында жаш Си Цзиньпин Пекинден Шэньси провинциясынын түндүгүндөгү чакан айылга айыл чарба иштерин жүргүзүү үчүн жөнөтүлүп, ал жерде 7 жылга жакын болгон. Кытайдын айыл калкынын жакырчылыгы ошондо анын эсинде өчпөс сакталып калган. Көп жылдар бою өлкөнүн уезддеринде, шаарларында, провинцияларында жана борбордук шаарларында калктын социалдык жактан аз камсыз болгон катмарын колдоо Си Цзиньпиндин ишинин маанилүү багыты болуп кала берген. Си Цзиньпин жакырларга жардам берүү «менден эң көп күч-аракетти талап кылган» деп мойнуна алды.

Глобалдык деңгээлде жакырчылыкты жоюу азыркы дүйнөнүн эң олуттуу көйгөйү болуп калууда. 2015-жылдагы Өнүгүү жана жакырчылыкты жоюу боюнча жогорку деңгээлдеги форумда Си Цзиньпин дүйнөдөгү бардык элдердин бакубаттуулугу үчүн өз ара пайдалуу кызматташууга бүткүл эл аралык коомчулуктун күч-аракеттерин бириктирүү демилгесин көтөрүп, жакырчылыкты жоюу процессин тездетүү зарылдыгын билдирди».

Кытай «сөз булагы» эмес, «иш булагы». Кытай «кыялчылардын өлкөсү» эмес, «аткаруучулардын өлкөсү». Көптөгөн мисалдар, «Түштүк-Түштүк Кызматташтык Фондунун» түзүлүшүнөн тартып эң артта калган өлкөлөргө инвестициянын көлөмүн көбөйтүүгө, бир катар мамлекеттердин карызын кечүүгө чейин жакырчылыкты жоюу жаатында максаттуу субсидияларды берүүгө, айыл чарба кооперациясын ж.б.у.с. Кытай цивилизациясынын баалуулуктарынын иш жүзүндө ишке ашырылышын толугу менен чагылдырат: «Адамзат, адилеттүүлүк, берилгендик жана ишеним, алардан алынган талыкпас кубаныч менен айкалышкан».

ОРИГИНАЛ

Мэн-цзы мындай деген: «Асмандагы сый-урматтар бар, ошондой эле жердегилер бар. Кайрымдуулук, адилеттүүлүк, берилгендик жана ишеним, алардан алынган тынымсыз кубаныч асмандагы ардактуу жакшылыктар менен айкалышкан маңыз. Князь, биринчи министр жана кадыр-барктуу адамдар жердеги ардактуу адамдар. Байыркы адамдар асмандагы асыл сапаттарды өстүрүшкөн, ал эми жердеги жакшылыктар аларды ээрчиген. Азыркы адамдар жердегилерге ээ болуу үчүн өздөрүндө асмандагы жакшы сапаттарды өрчүтүшөт, ал эми экинчисин алгандан кийин, алар биринчисин ташташат. Алардын адашуусу кандай чоң, анткени алар акыры жердик жакшылыктарын сөзсүз жоготот.

Мэн-цзы, «Мэн-цзы» трактаты, «Гао-цзы» бөлүмү, биринчи бөлүк, «Чжанго» («Согушуп жаткан мамлекеттер») доору

КОММЕНТАРИЙ

Согушчу мамлекеттердин доорунда философ Мэн-цзы эки жаңы түшүнүктү киргизген – «асмандагы ардактуу сапаттар» жана «жердеги сыйлуу жакшылыктар». «Асмандагы асыл сапаттар» адамга Асман тарабынан берилген эң сонун адеп-ахлактык сапаттарды билдирет. «Жердеги ардактуу сапаттар» жогорку коомдук абалды жана наамды билдирет. Мэн-цзы кайрымдуулук, милдет сезими, берилгендик, ишеним жана талыкпай жакшылыктарды жаратуунун кубанычы Асман берген жогорку статус деп эсептеген. Князь, биринчи министр, төрө – адамдарга берилген жогорку коомдук статустун маңызы.

Мэн-цзы үчүн «байыркы адамдарды» «азыркы адамдарга» карама-каршы коюу мүнөздүү болгон. Илгеркилер өздөрүнүн асыл сапаттарын өстүрүшкөн жана өркүндөтүшкөн, кайрымдуулуктун адеп-ахлактык сапаттарына жана милдет, берилгендик жана бектик сезимине ээ болушкан, андан кийин алар табигый түрдө жогорку коомдук статуска татыктуу болушкан. Азыркы адамдар жогорку социалдык статуска жетүү үчүн гана өздөрүнүн жакшы сапаттарын өстүрүп, өркүндөтүшөт жана каалаганына жетишип, дароо жакшылыктан арылышат. Мэн-цзы бул практиканы жеткен мыкаачылык жана сөзсүз түрдө жогорку социалдык абалды жоготууга алып келет деп эсептеген.

Мэн-цзынин асмандан берилген тектүүлүк теориясы Байыркы Кытайдын кадыр-барктуу адамдарынын адеп-ахлактык өнүгүүсүнө жана рухий изденүүсүнө эбегейсиз зор таасирин тийгизген. Лю Цзуньюань өзүнүн «Тянь цзюэ лунь» («Асмандагы кадыр-барк жөнүндө ой жүргүзүүлөр») эссесинде мындай идеяны өнүктүргөн: «Байыркы замандын конфуций акылмандары кайрымдуулукту, адилеттүүлүктү, берилгендикти жана ишенимди асмандагы ардактуу сапаттар деп аташкан, бирок булардын баары асмандагы жакшы сапаттар эмес. Асмандык асылдыкка ээ болгон адамдар күч-кубат жана дененин жана рухтун тазалыгынын сапаттарына, руху улуу, улуу ыйыктыкка ээ болушу керек, андан кийин асмандагы асылдыкка ээ болот. Лю Цзуньюань Мэн-цзынин асмандагы ардактуу сапаттар теориясын кемчиликтүү деп эсептеп, аны даосисттик рухий-физикалык «күч» жана «тазалык» концепциялары менен толуктоону талап кылган, ошону менен Мэн-цзынин окууларынын идеялык мазмунун байыткан.

Чындык менен калп өткөн окуяларга баа берүү, учурдагы окуяларга негизделген текшерүү жана калыс мамилеге негизделген изилдөө аркылуу таанылат.

Цитата «Бүткүл кытайлык партиялык мектептин жумушчу чогулушунда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Оң менен терс, чындыкты жалгандан, туураны туура эместен кантип айырмалайбыз? Си Цзиньпин жогорудагы билдирүүнү цитата кылып, тыянак чыгарууда өз сезимдериңизге толугу менен таяна албагандай эле, башкалардын пикирин угуу да кабыл алынгыс экенин эскертет. Негизделген чечимдер тарыхый тажрыйбаны жана реалдуу практиканы эске алуу менен кабыл алынууга тийиш.

Кансыз согуштун аягында бир катар мамлекеттер бөлүкчөлөргө айланган же согуштун жалынына күйүп кеткенин Югославия менен Ирактын, Ливиянын жана Сириянын мисалдарынан көрүүгө болот, алар башка өлкөлөрдүн өнүгүү моделдерине кулдук тууроочулуктун ачуу жемиштерин ачык көрсөткөн. Өнүгүү моделин жана баалуулуктар системасын тандоо маселелеринде башка адамдардын идеяларын өзүнө ыйгарууга жана сырттан таңууланган чечимдерди алардын таза түрүндө кабыл алууга жол берилбейт, бирок моделдин практикада тастыкталган оң сапаттарын колдонуу жана анын кемчиликтерин эске алуу, бул моделди колдонуунун натыйжаларына басымдуу баа берүүнү аныктоо жана өз кыраакылыгын жана акыл-эсин өнүктүрүү. Бул мамлекеттин эли гана өнүгүүнүн тандап алган жолунун алгылыктуулугун жана мамлекеттин кабыл алынган баалуулуктар системасынын ишенимдүүлүгүн баалоого укуктуу жана мындай пикирлердин эң ынанымдуу ырастоосу катары реалдуу практика гана кызмат кылат. Кытай реалдуулугун батыш капитализминин баалуулуктар системасынын үлгүлөрү боюнча ойлонбой калыптандыруунун жана реформалоо жана өнүгүү процессине батыштык капиталисттик коомдун критерийлери боюнча баа берүүнүн кесепеттерин элестетүү мүмкүн эмес. Си Цзиньпин баса белгилегендей, батыштык теориялар, батыштык баяндамалар «алтын баптар жана яшма параграфтары» эмес, башкача айтканда, абсолюттук эреже жана өзгөрүлбөс мыйзам эмес, ошондуктан биз согуштук позицияларыбызды – Кытай өзгөчөлүктөрүнө марксизмдин жана социализмдин идеяларын кыраакылык менен сакташыбыз керек.

ОРИГИНАЛ

«Тоголонуп келе жаткан шарча өз жолунда чуңкурга түшүп кетип токтойт, кудум ошондой пайдасыз сөз жолдо акылманга жолукканда токтойт» дейт. Мына ушундан улам арам ойлуу адамдардын сөздөрү, адашкан идеялары Конфуцийдин окуусуна туруштук бере албайт. Чындык менен калп өткөн окуяларга карап баа берүү, азыркы окуяларга карап тактоо, калыс мамилеге таянуу менен изилдөө аркылуу түшүнүлөт, андан кийин арзыбаган сөздөр басылып, адашкан сөздөр унутулуп калат.

Сюн-цзы, «Сюн-цзы» трактаты, «Да люэ» бөлүмү («Жалпы жыйнак»), «Чжанго» («Согушуп жаткан мамлекеттер») мезгили

КОММЕНТАРИЙ

Тан жазуучусу Янь Цзин «Сюн-цзы» трактатынын «Да люэ» («Жалпы жыйнак») бөлүмүнө түшүндүрмөсүндө мындай деп жазат: «Бул бөлүм анын Сюн-цзынин окуучулары түзгөн бир тектүү эмес жазууларынан түзүлүп, кээ бир окуу тезистерин баяндайт жана өзгөчө түрдө аталышы мүмкүн эмес, ошондуктан бул жазууларды «Жалпы жыйнак» деген ат менен бириктирүү чечими кабыл алынган.

Жогорудагы «Сюн-цзы» трактатынын «Да люэ» бөлүмүндөгү фрагментте автор адегенде эл оозунда айтылган: «Тоголонуп келе жаткан шарча чуңкурга түшүп кетип токтойт, демек пайдасыз сөз жолдо даанышманга жолукканда токтойт» деген элдик макалды келтирет. Түп нускада «чуңкур» деген сөз «керамикалык идиш» дегенди да түшүндүрөт, «акыл» дегенди «билим» маанисинде да түшүнсө болот. Айтылган сөздүн мааниси: Тоголонгон топ тешикке түшүп токтойт, Акылдуу адамдын өкүмү менен арзыбаган сөз бузулат. Сюнь Цзы: «Чындык менен жалгандык өткөн окуяларга негизделген баа берүү, учурдагы окуяларга негизделген текшерүү, калыс мамилеге негизделген изилдөө аркылуу түшүнүлөт» деген идеяны андан ары өнүктүргөн. Чындык менен жалганды аныктоо, туура менен туура эмести айырмалоо кыйын болуп турганда, өткөн тажрыйбага таянып баа берүү, иш жүзүндөгү иштерге таянып тастыктоо, калыс мамиле менен өкүм чыгаруу керек. Мына ошондо «пайдасыз сөздөр басылып, жаман сөздөр унутулуп калат».

Түйшөлткөн нерсе элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттиктин жоктугу; кооптонтурган нерсе байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде.

Цитата «5-чакырылыш Борбордук Комитеттин XVIII Пленумунун духун ар тараптуу жактыруу боюнча облустук административдик борборлордун партиялык катчыларынын деңгээлиндеги улук партиялык кызматкерлердин тематикалык семинарында сүйлөгөн сөзүндө» жана бир катар башка иштерде келтирилген

ТҮШҮНДҮРМӨ

Өнүгүүнүн жаңы идеологиясы өнүгүүнүн пайдасын эл арасында адилет бөлүштүрүүнү, башкача айтканда, негизги орунду карапайым калкка ыйгарган өнүгүү идеяларын такай карманууну, ошондой эле туруктуу жетишкендикти талап кылууну практикага киргизүүнү, ошондой эле бүткүл коомдун жыргалчылыгынын формулировкасын сунуштайт. Си Цзиньпин кытай коомунун бир нече миң жылдар мурун пайда болгон жалпы идеалдарын билдиргиси келип, Конфуцийдин атактуу сөзүн келтирди: «Кооптонуу – элдин аздыгында эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугунда; Мени түйшөлткөн нерсе – байлыктын аздыгы эмес, өлкө тынчыбай жатканы», ошондой эле Мэн-цзынин атактуу накыл сөзү: «Ата-энеңерди сүйүп жатып, башкалардын ата-энесин да сүйгүлө, өз балдарыңызды сүйүп жатып, башкалардын балдарын да сүйгүлө». Кошумчалай кетсек, Си Цзиньпиндин сүйлөгөн сөзүндө «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө эскертүүлөр») китебинин «Ли юн» («Ырым-жырымдарды колдонуу») бөлүмүндөгү «орточо бакубатчылык» жана «чоң биримдик» деген түшүнүктөр бул максатта көп колдонулат.

Жалпыга бирдей орточо жыргалчылык коомун куруу коомдун бардык катмарларынын жыргалчылыгын камсыз кылат, «байлар сансыз байлык топтогон кезде, кедейлер топон жейт» сыяктуу кубулуштарга орун жок болгон учурда жалпы адамзаттык жыргалчылыкка карай ар бир адамдын бекем кадамын аныктайт. Азыркы учурда айыл-кыштактагы жакырлардын арасында жакырчылыкты жоюу барган сайын актуалдуу маселеге айланууда.

Учурдагы саясатка ылайык калктын бир катар өзгөчө топтору аныкталды, анын ичинде 1,4 миллион социалдык аялуу жарандар, 150 миллиондон ашык 65 жаштан ашкан карылар, 200 миллиондон ашууну шаарларда жана айылдарда аз квалификациялуу жумуштарда иштеген райондун борборлорундагы айыл тургундары түзөт, 8 миллиондон ашык окуу жайларынын бүтүрүүчүлөрү ишке орношууга муктаж.

Бул топторго ошондой эле кирешенин кепилденген деңгээлин жана социалдык кепилдиктерди камсыз кылуу талап кылынат, аларга карата саясаттын эң маанилүү багыттарын аныктоо жана социалдык системаны өркүндөтүү зарыл, бул топтордун күтүүсүн жөнгө салуу, көбүрөөк мүмкүнчүлүктөрдүн теңдигине көңүл буруу керек, берилген социалдык камсыздоонун негизги деңгээлин камсыз кылуу үчүн күч-аракет жумшоо керек. Калктын бул топтору конкреттүү кыйынчылыктарды баштан кечирүүдө, ошондуктан мамлекет бул көйгөйлөрдү чечүүгө жардам берүүнүн жолдорун табууга, жаш балдарды, студенттерди окутууга, жумушчуларга эмгек акы төлөөгө, оорулууларды дарылоого, карыларга кам көрүү, муктаж болгондор турак-жай менен камсыз болушу, алсыздар колдоого алынышы керек. Дал ушул багыттар боюнча тынымсыз жаңы натыйжаларга жетишүү, адамдык потенциалды ар тараптан өнүктүрүүнү стимулдаштыруу, бүткүл элдин жалпы жыргалчылыгын камсыз кылуу зарыл.

ОРИГИНАЛ

Цзиши Чжуаньюйга кол салууну чечти. Жань Ю менен Цзи Лу Кун-цзыге барып: «Цзиши Чжуаньюй мамлекетине жортуул кылууну көздөп жатат», – дешти.…………..

Кун-цзы айткан: «Цю! Асыл эр адамдар өз чыныгы каалоолорун жашырып, шылтоолордун артында калгандарды жактырбайт». Мамлекетти же көп балалуу үй-бүлөнү башкарып жаткандар элдин аздыгынан эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугуна тынчсызданышат деп уктум; кооптонуу байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде. Адилеттүүлүк болгондо эл жакырчылыкта болбойт; жалпы элдик гармония өкүм сүргөндө эл өлкөдөн чыкпайт; өлкө тынч болгондо, башкаруучуга коркунуч жок болот. Эгер Цзиши үчүн ушундай болгон болсо, анда багындырылбаган алыскы жерлердин жашоочулары маданият жана изгилик аркылуу өздөрүнө тартылышмак. Элди ушинтип тартса тынчтык орнойт.

«Лунь Юй» («Ой жүгүртүүлар китеби»), «Цзиши» бөлүмү («Цзи мырза»)

КОММЕНТАРИЙ

«Лунь юй» трактатынын «Цзиши» бөлүмүндө мындай деп жазылган: Цзиши, үч ири аристократиялык үй-бүлөнүн биринин өкүлү («Лу мамлекетинин үч түркүгү»), ал мамлекетте негизги административдик кызматтарды ээлеген. Лу, көз каранды Чжаньюй мамлекетин басып алууга даярданган. Жань Ю менен Цзи Лу Конфуцийге бул кабар менен келишкен. Натыйжада алар менен Конфуцийдин ортосунда диалог пайда болуп, анда Конфуций минтип айткан: «Мени тынчсыздандырган нерсе – элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттиктин жоктугу; кооптонуу байлыктын жетишсиздигинде эмес, өлкөнүн тынч эместигинде». Сөздүн мааниси мындай: «Тынчсызданууга элдин, жердин аздыгы эмес, бийликтин адилетсиздиги себеп болушу керек. Тынчсыздануунун себеби байлыктын жоктугунан эмес, эл арасында коопсуздук, кубаныч сезиминин жоктугунда болушу керек».

Конфуций «Чунцю» («Жаздар жана күздөр») доорунда жашаган, ал кездеги ханзаадалар чексиз бийликти пайдаланып, элдин жерин, мүлкүн уятсыздык менен тартып алып, коомдун жакыр жана бай катмарына бөлүнүшүн күчөтүп, элдин нааразычылыгын жараткан. Конфуций «өкмөттөгү адилеттик» «өлкөдөгү тынчтыктын» маңызы деп эсептеген. Башка жагынан алып караганда, ал «өкмөттүн адилетсиздиги» тымызын «өлкөдөгү баш аламандыктарды» пайда кылып жатат деп эсептеген. Ошол себептүү Конфуций «адилеттик өкүм сүргөндө эл кыйналбайт; жалпы элдик гармония өкүм сүргөндө эл өлкөдөн чыкпайт; өлкө тынч болгондо, башкаруучуга коркунуч жок болот». Чындыкты байкоонун тарыхый тажрыйбасына таянып, Конфуций карапайым калк арасында кеңири тараган коомдук турмуштун психологиясын ачык түшүнгөн – «бизди тынчсыздандырган нерсе элдин аздыгы эмес, өлкөдө адилеттүүлүктүн жоктугу».

Жыпар жыттуу жазгы токойдо былтыркы жалбырактардын ордуна жаңы жалбырактар өсүп жатат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, кийинки толкундарга орун бошотот.

Цитата «Бүткүл кытайлык партиялык мектептин жумушчу чогулушунда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Дал акын Лю Юйсинин поэтикалык саптарында сүрөттөлгөндөй, эскинин ордуна жаңынын келиши табигый көрүнүш. Партиянын ишинде ырааттуулук жана өнүгүү болууга тийиш, партиялык жетекчи кызматкерлердин муундары жалпы иш үчүн күрөштүн эстафетасын жаңы муунга тапшырып, бири-биринин жолун жолдоого тийиш.

Си Цзиньпин жетекчи партиялык кадрларды даярдоого жана тарбиялоого зор маани берет. Татыктуу жетекчи партиялык кызматкерди даярдоо үчүн биринчиден, өзүнүн аракети, экинчиден, партия жүргүзүп жаткан тарбияга таянуу керек деп айткан кезинде. Жаш лидерлик партиялык кызматкерлерди даярдоо боюнча Си Цзиньпин өзүнүн «таланттуу кадрларды даярдоо ыкмасын» сунуштады. Бул ыкма «бүчүрдү жерде көпкө сактоону», башкача айтканда, партия мүчөсүн «жамгыр жана шамал» менен сынап көрүү, турмуш-тиричилик жана эмгек шарты оор аймактардагы баштапкы уюмдарда иштөөнүн жеке тажрыйбасына ээ болуп, стресстин шарттарында кечиктирилгис жана маанилүү милдеттерди аткаруунун натыйжасында бышып жетилүү. Ушундай даярдыктын аркасында гана партиянын мөчөсү реформаны жана өнүгүүнү кадыресе шарттарда ишке ашыруунун практикалык ишин жүргүзүүдө жоопкерчиликти жогору сезе алат.

Си Цзиньпин баштапкы уюмдарда көп жылдардан бери иштеп, ар кайсы мезгилде айылдык партиялык ячейканын катчысы жана уезддик партиялык комитеттин катчысы кызматтарын аркалаган. Анын артында жазуучу Цзя Дашань менен болгон аңгемелешүүлөрү, анын эл жана мамлекет үчүн басып өткөн өмүр жолун иллюстрациялаган «баштапкы партиялык уюмдардагы иш жөнүндөгү» көп сандаган кептер бар. Си Цзиньпин өзүнүн жаш кезин эстеп: «Тоолор менен айылдардагы ошол жети жылдык оор турмуш мени абдан бекемдеди», – деп кусалык менен белгиледи. Мына ушундай тажрыйбанын негизинде ал: «Биз кыраакылыгы, потенциалы жана өнүгүү перспективасы бар жаш партиялык кызматкерлерге оор жүктү жүктөөгө батынышыбыз керек жана аларды сыноолордун тигелинен системалуу түрдө алып барышыбыз керек» деген талапты коюп жатат.

ОРИГИНАЛ

Кокусунан кайтыш болгон достордун кайгысы тууралуу эки теңдешсиз ыр саптарыңызды окуп, жан дүйнөмдө терең кайгы пайда болду, аны мен өзүмдүн чакан поэмамда чагылдырдым.

Бул дүйнөдө эски достор азайып, кошок ырлары гана көбөйүп баратат деп кыйкырып жаткандын эмне кереги бар.

Жыпар жыттуу жазгы токойдо былтыркы жалбырактардын ордуна жаңы жалбырактар өсүп жатат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, артынан аккан толкундарга орун бошотот.

Байыркы замандан бери ар кандай кайгылуу окуяларга орун бар, бирок көз жаш менен эмнени өзгөртүүгө болот?

«Лю Юйси», «Ле тянь цзянь ши шан вэй чжи, лунь ши, мэй шу сан цзюнь цзы, се ю шэнь фэнь, инь чен ши ши жана цзи» («Мага жиберген кайгы тууралуу ырлар үчүн ыр саптары үчүн ыраазычылык») акын Ле Тянь дүйнөдөн мезгилсиз кеткен үч асыл адам боюнча – Шан Вэйчжи, Лунь Ши, Мэй Шу»), Тан доору

КОММЕНТАРИЙ

Ырдын аталышында айтылган «Ле тянь» («Асманда кубануу») аты Бо Цзюйи акындын псевдоними. Ырдын аталышындагы «цзянь ши» деген сөз айкашы «окууга жөнөт» дегенди билдирет. Ырдын аталышынан жана биринчи саптарынан эле үч эң жакын досунун биринин артынан бири өтүп кеткенине таң калган Бо Цзюйи эки поэтикалык шедевр жаратып, аны досу, акын Лю Юйсиге тапшырганын көрүүгө болот. Бул ырларды окугандан кийин, Лю Юйси, өз кезегинде, ыраазычылык белгиси катары, жогоруда берилген ыр менен жооп жазды.

Дарыянын тез агымында алдыдагы аккан толкундар жайылып, кийинки толкундарга орун бошотот. «Өткөн жылдагы жалбырак» жана «алдыга чуркоо толкуну» деген сөз айкаштары мурунку муундарды жана өтүп кеткен досторду көрсөтүшү мүмкүн, же алар өткөн иштерди да көрсөтө алат. «Жаңы жалбырактар» жана «артынан келген толкундар» жаңы муундарды, же жаңы нерселерди да билдириши мүмкүн. Акын бул жагдайга жана жанрга мүнөздүү ачуу, жоготуу сөздөрүнөн качкан, тескерисинче, жашоого оптимисттик көз карашты билдирген. Ырдын үчүнчү сабы: «Жыпар жыттуу жазгы токойдо жаңы жалбырактар былтыркы жалбырактардын ордуна өсүп чыгат, тез аккан суунун агымында аккан толкун басаңдап, артынан аккан толкундарга жол ачат» деген Лю Юйсинин философиялык көз караштары чагылдырылат. Жалпы мааниси мындай: жазда көп нерселер ойгонуп, кайра жаралат. Бак-дарактар жыпар жыттанып, жаш жалбырактар гүлдөп, эски жалбырактарды мүмкүн болушунча тезирээк толук түшүүгө шарт түзөт.

Заманга жараша бир ишти колго алып, шартка жараша натыйжага жетишүү жана нерселердин табиятын билүүдөн пайда алуу.

Цитата «Интернет коопсуздугу жана маалыматтык технологияларга өтүү боюнча семинардагы сөздө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Интернет коопсуздугу жана маалыматтык технологияларга өтүү боюнча семинарда сүйлөгөн сөзүндө Си Цзиньпин жергиликтүү өзгөчөлүктөрдү эске алуу жана жалпы тенденцияны ээрчип, эффективдүү иш-аракеттердин жана натыйжаларга натыйжалуу жетишүүнүн маанилүүлүгүн көрсөтүү үчүн Хань Фэйцзинин жогорудагы билдирүүсүн келтирди. Башкача айтканда, Кытайда интернетти илгерилетүү жергиликтүү өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен ишке ашырылып, жалпы тенденцияга ылайык жылып, жалпы кабыл алынган логиканы карманууга тийиш. Бир жагынан алганда, Кытайдын интернет коомчулугу 800 миллионго жакын адамды түзөт, бул өлкөдөгү интернетти өнүктүрүү үчүн өзгөчө артыкчылык болуп саналат. Экинчи жагынан, экономикалык өнүгүүнүн реалдуулугу жаңы кыймылдаткыч күчтөрдү талап кылат жана бул жагынан алганда, Интернет абдан маанилүү ролду ойной алат.

Си Цзиньпин маалыматтык технологиялардын маанилүүлүгүнүн өсүп бараткан системаны түзүү тенденциясын чындап эле алдын ала көрө билген жана натыйжада Борбордук Комитетти анын ичинде Интернет күчүн түзүү стратегиясынан баштап, «Интернет+» программасына чейин жана андан ары өлкөнү санариптештирүү боюнча глобалдык стратегияга чейин бир катар маанилүү демилгелерди жеке өзү жетектеген. Ошентип, санариптик экономиканын өнүгүү процесси жаңы бийиктиктерге тез көтөрүлүү үчүн эбегейсиз жана күчтүү канаттарды алгансыйт. Мамлекеттик деңгээлдеги бул масштабдуу чечим жыл сайын 11-айдын 11-күнүндө өткөрүлүүчү «11.11», б.а. 11-ноябрда арзандатуу майрамынын алкагында акциялар боюнча интернет-сатуулардын дайыма жаңыланып турган жазууларында өзүнүн көрүнүшүн тапты. Бул рыноктун катышуучуларынын күн сайын 10 миңден ашык компанияга көбөйүшүнүн, коомдогу «новаторлордун» популярдуулугунун жана Кытайдын ИДПсындагы санариптик экономиканын үлүшүнүн тынымсыз өсүшүнүн аркасында мүмкүн болду. Интернет тармагынын өндүрүштүк потенциалын бошотуу экономикага инновацияларды киргизүүгө жана өнүгүү процессинин принципиалдуу жаңы деңгээлге өтүшүнө күчтүү таасир этиши мүмкүн.

ОРИГИНАЛ

Ошондуктан Лао-цзы: «Канчалык ары барсаң, ошончолук аз билесиң» дейт. Бул аң-сезим алыска бурулган мезгилде, жакын жердеги нерсе көрүнбөй калат дегенди билдирет. Ыйык даанышман тынымсыз иш-аракеттерди жасабайт, бирок ошол эле учурда билимге ээ болот. Ошондуктан, Лао-цзы: «билимге умтулбайт, бирок баарын билет» дейт. Ушуну менен ар тараптуу көрүүгө ээ болот, ошондуктан Лао Цзы мындай дейт: «Бир нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрө билет. Андан тышкары, жагымдуу учурда иш-аракет кылуу, натыйжага жетүү үчүн жагдайларды колдонуу жана нерселердин табиятын билүү аркылуу пайда алуу жетиштүү, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетишет».

Хань Фэйцзы, «Хань Фейцзы» трактаты, «Юй лао» бөлүмү («Лаоцзи окууларын түшүнүү»), «Чжанго» мезгили («Согушчу падышалыктар»)

КОММЕНТАРИЙ

Хань Фэй-цзы «Лао-цзынын окууларын түшүнүү» деген бөлүмүндө Лао-цзынын идеяларын тарыхый окуялар жана элдик уламыштар түрүндө баяндайт. XVII бөлүмдө мындай деп айтылат: «Короодон чыкпай эле, Асман асты империясы менен таанышууга болот; терезеден карап туруп, табигый Даону көрө аласыз. Канчалык алыс кетсең, ошончолук аз билесиң. Демек, олуя билимге барбайт, баарын үйрөнөт. Ал нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрөт. Аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетет». Башкача айтканда, үйдүн дарбазасынан чыкпастан, ыйык акылман Асман асты империясында болуп жаткан окуялардын мүнөзү менен таанышат. Терезеден карап туруп, табияттын мыйзамдарын түшүнөт. Үйдөн канчалык алыс болсо, чындык ошончолук азыраак ачылат. Ошондуктан ыйык даанышманга билүү үчүн аракет кылуунун кереги жок. Түшүнүү үчүн көрүүнүн кереги жок. Ийгиликке жетүү үчүн эч кандай аракет талап кылынбайт.

Бул абал нерселердин жана кубулуштардын өнүгүүсүнүн объективдүү мыйзамдарын аңдап билүү аркылуу ишке ашат. Хань Фэй-цзы Лао-цзынын «аракет кылбоо аркылуу бүтүрүү» принцибин чечмелөөдө мындай деп жазат: «Ыңгайлуу убакта аракет кыл, натыйжага жетүү үчүн шарттарды колдон, нерселердин табиятын билүүдөн пайда көр, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт», бирок ийгиликке жетет». Билдирүүнүн цитатасында «жакшы убакта» деген сөз айкашы «заманга ылайык» деген сөздөр менен, ал эми «жагдайдан пайдаланып» деген сөз «шартка жараша» деген сөздөр менен берилген. Бул колдонуу убакыт, жагдайлар жана жасалган иш-аракеттердин ортосундагы себептик байланышты көрсөтөт. Билдирүүнүн мааниси төмөнкүдөй: эгерде сиз нерселерди өз убагында жана объективдүү шарттарды эске алуу менен ишке ашырсаңыз, ошондой эле нерселердин мүнөздүү сапаттарын колдонсоңуз, анда сиз каалаган натыйжага жетише аласыз, ал жалпысынан аракетсиздик аркылуу «жетишүү» деп аталат.

Ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип башталат, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот.

Цитата «Глобалдык интернеттин көйгөйлөрү боюнча II эл аралык конференциянын ачылыш аземинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин глобалдык интернет башкаруу системасынын контекстинде Мо-цзынин атактуу сөзүн келтирип, «Жалпы кайыкта жана жалпы экономиканы башкарууда өз ара ишеним көрсөтүп, эки тарапка пайда алып келүү керек» деген концепцияны алдыга койду. Интернеттин тез өнүгүшү «жеңүүчү бардыгын ала турган нөл суммадагы оюндардын» актуалдуулугунун андан ары төмөндөшүнө алып келди. Интернет мейкиндиги мамлекеттер ортосундагы согуштун аренасына айланбашы керек, башка мамлекеттерди «демонтаждоонун» куралы болуп калбашы керек, өзгөчө укук бузуулардын жана кылмыштуулуктун очогуна айланбашы керек. «Өз ара жек көрүү менен баш аламандык келет», демек, кеңири диалог жана кызматташуу үчүн аянтча куруу, көбүрөөк байланыш жана өз ара аракеттенүү пункттарын, кызматташтыктын өсүү чекиттерин, өз ара пайдалуу жаңы сигналдык пункттарды түзүү зарыл. Ушундай саясат гана «универсалдуу өз ара сүйүү» менен айкалышып, глобалдык интернетти башкаруунун акылга сыярлык системасына негиз түзө алат.

Заманбап доордо, атүгүл жердин эң алыскы булуң-бурчтарында да, дүйнөнүн башка өлкөлөрү менен ыңгайлуу жана ыкчам байланышуу үчүн сизге интернетке кирүү гана керек. Интернет Aлибабанын казынасы болобу же Пандора кутучасы болобу бүткүл дүйнөлүк тармакты биргелешип башкаруу механизмин иштеп чыгуу маселесинде адамзаттын жалпы тагдыры жакшы эркти алдын ала аныктайбы, ошого жараша болот. Мына ушул ойлордун негизинде Си Цзиньпин Глобалдык Интернет боюнча II Эл аралык конференциянын ачылыш аземинде «Төрт принципти» – Интернеттеги негизги укуктарды сыйлоо, тынчтыкты жана коопсуздукту коргоо, ачыктыкты жана кызматташтыкты өнүктүрүү, баарына жагымдуу тартипти орнотууну сунуштады. Бул принциптер толугу менен Интернетти башкаруунун глобалдык системасында реформаларды алга жылдырууга багытталган.

ОРИГИНАЛ

Эгерде Асман асты империясында баары бири-бирин сүйсө, мамлекеттер бири-бирине кол салбаса, үй-бүлөлөр бири-бирине кысым көрсөтпөсө, анда уурулук, талап-тоноочулук токтойт, ал эми падыша менен вазирлердин, ата-баланын мамилесинде, берилгендик жана моюн сунуу мамилеси, кайрымдуулук жана сүйүү орноп, Асман асты империясында тынчтык өкүм сүрөт. Мамлекетти толук акылман башкаруучу башкарып турган болсо, эмне үчүн элди касташуудан тыйып, элди жалпы сүйүү жолуна багыттабайт? Ошентип, ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип келип, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот. Ошондуктан Мо-цзы мындай дейт: «Бул адамдарды ааламдык сүйүүнүн жолуна үйрөтпөй коюу мүмкүн эместигин түшүндүрөт».

Мо-цзы, «Мо-цзы» трактаты, «Цзянь ай» («Универсалдуу сүйүү») бөлүмү, 1-бөлүк», «Чуньцю» («Жаздар жана күздөр») мезгили – «Чжанго» («Согушуп жаткан падышалыктар») мезгили

КОММЕНТАРИЙ

«Универсалдуу сүйүү» философ Мо-цзынын окууларынын фундаменталдык концепциясын түзөт. Мо-цзы «Жаздар менен Күздөр» мезгили менен «Согушуп жаткан падышалыктар» доорунун түйүнүндө жашаган, ал мезгилде «тополоң өкүм сүрүп, каракчылар башкарып, болуп жаткан окуяларды токтотууга эч кандай жол жок» эле. Трактаттын автору баш аламандыктын келип чыгышы «жалпыга бирдей сүйүүнүн жоктугунда» деп эсептеген жана ошондуктан «жалпыга бирдей сүйүү жана өз ара пайда» идеясын Асман асты имперясында улуу тынчтыкты калыбына келтирүүнүн кепилдиги катары койгон. Асман асты империясын башкаруунун негизи – бул «жалпы сүйүү».

«Универсалдуу сүйүү» – бул ар бир адам бири-бирине жакын жана «универсалдуу сүйүүнү» башынан өткөрөт деп болжолдонгондуктан, айырмачылыктары жок бирдей сүйүү, аны белгилүү бир адамга, ошондой эле өз ара жакындыгына жана алыстыгына жараша ажыратууга болбойт. Мо-цзынын айтымында, «универсалдуу сүйүү» сезими адамдарды өзүңдөй сүйүүнү, адамдарга өзүңдөй мамиле кылууну талап кылат. «Ал берген сүйүү мээримдүү адамга кайтып келет. Ал келтирген пайда, пайда келтирген адамга кайтып келет». Баардык нерсе жана ар бир адам универсалдуу өз ара сүйүүсүн көрсөтүп, өз ара пайда алып келгендиктен, «жалпыга бирдей сүйүү – бул тартипти орнотуу» демектир. Тескерисинче, «Жамандык кылганга жамандыгы кайтып келет. Зыян келтирген адамга зыяны кайтат». Ар бир адам бири-бирине жамандык алып келгенде, мамлекетте баш аламандык пайда болот».

Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин шаардык курулуш боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпиндин айтымында, шаарларды өнүктүрүү экономикалык максаттарды гана көздөбөстөн, айлана-чөйрөнү жакшыртууга жана маданиятты өнүктүрүүгө багытталышы керек. Бирок, кээ бир жерлерде шаарды өнүктүрүү көп кабаттуу үйлөрдү жана темир-бетон конструкцияларын куруу, коомдук жайларды жашылдандыруу жана жайылып жаткан бак-дарактарды массалык түрдө алмаштыруу боюнча иштерди «четке түртүү» менен гана аныкталат. Анын үстүнө, кымындай да өкүнбөстөн, көлдөр имараттарды куруу үчүн кургатылат, натыйжада күн нурунда жылтылдаган көлдөрдүн суу беттери жана туманга капталган тоо силуэттери түрүндөгү шаардык кооздуктар экскаваторлор менен казылып, олуттуу шаарлардын экологиялык абалына зыян келтирет. Мына ушундай кайра жаралуулардын жүрүшүндө шаарлар таанылгыс болуп өзгөрөт, «чексиз деңиз айыл талаасына айланат», адырлар түздүккө, арыктар жолго айланат. Ошол эле учурда тоолор жана токойлор, көлдөр жана көлмөлөр жашоо чөйрөсүнүн ажырагыс органикалык бөлүгүн түзөт, бул дароо экономикалык пайда үчүн шаардын ден соолугуна зыян келтирүүгө жол берилгис.

Си Цзиньпин мисал катары Ханчжоу шаарындагы Сиху көлүнүн окуясын көп келтирет. Бардык тарыхый оош-кыйыштарды башынан өткөргөн Байди жана Суди дамбалары адамдарды шыктандырган маданий эстеликтер гана эмес, андан да көбүрөөк деңгээлде – шаарды өнүктүрүү концепциясын элестетет. Эгерде илгеркилер бул жерлерди кылдаттык менен кайтарышпаса, «Асманда жанат бар, жерде Сучжоу, Ханчжоу бар» деген сөз кылымдар бою кантип өтүп кетмек? Азыркы муун бул жөнүндө терең ойлонушу керек.

ОРИГИНАЛ

Байыркы убакта башкаруучу Хуань-гун Гуань Чжунга: «Биз башкаруучу борборду куруу үчүн жерди кантип эң жакшы тандай аларын билгибиз келет?» – деп сураган. Буга Гуань Чжун мындай деп жооп берген: «Мага, татыксызга, канчалык деңгээлде билүү берилгендигин билбейм, бирок басып алган жерлерге падышалык кыла алгандардын акылмандыгы бар. Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек. Шаардын чегинде чоң дарыялардан суу алып келүү үчүн каналдар курулат……»

«Гуан-цзы» трактаты, «Ду ди» бөлүмү («Жерден пайдалануу»)

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Гуань-цзы» трактатынын «Ду ди» («Жерден пайдалануу») бөлүмү суу ресурстарын башкаруу боюнча идеяларды көрсөтүүгө арналган. Ци башкаруучусу Хуань-гун менен болгон маегинде ойчул Гуан-цзы: «Жакшы башкаруучу эң оболу өлкөнү беш кырсыктан арылтышы керек, анын эң чоңу – суу стихиясынан келүүчү кырсыктар» деген насаатын айтып, андан кийин тиешелүү ченемдик укуктук актылардын жана чаралардын бүткүл комплексин сунуш кылат.

Тактап айтканда, Гуан-цзы суу ресурстарын пайдаланууда жеңилдик факторун толук эске алуу менен шаарларды курууну сунуштап, мындай дейт: «Толугу менен акылман башкаруучу түзөңдүү, түшүмдүү топуракта жайгашкан жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, аккан же токтоп турган суулардын ортосунда болушу керек». Түп нускада сөздөрдүн үстүнөн ойноо колдонулат: «жайлаштыруу» деген сөз «жанаша болуу», «кошуна болуу» деген сөз менен үндөш болуусу абзел. Жалпы түшүнүк акылдуу башкаруучу шаар курууда рельефи тегиз, топурагы берекелүү, жаратылыш тартуулаган жерлерди тандашы керек дегенди билдирет. Калктуу конуш суу менен камсыз кылуу үчүн сол жана оң тарабында дарыялар, көлдөр же башка суу объектилери тургандай кылып тоого жакын жайгашууга тийиш. Гуан-цзи ошондой эле шаарларда дарыяларга туташтырылган суу канал системаларын курууну сунуш кылат.

Мындан тышкары, трактаттын аталган бөлүмүндө төмөндөгүлөр сунушталат: «Жер участогунун ичинде шаардын өзү төшөлгөн, шаар сырткы чек менен курчалган, анын боюнда топурак коргон орнотулган болушу керек. Коргон бийик топурак жээктен түзүлүп, жерге арыктар казылат. Андан ары ойдуң жерлерге суу өткөрбөй турган дамбалар курулат, андан кийин гана шаарды ишенимдүү корголгон деп эсептөөгө болот. Топурак коргондун үстүнө тикенектүү бадалдарды отургузуу керек, алар бири-бирине кошулуп, коргонду бекемдейт». Башкача айтканда, шаардын чегинен тышкары шаарды суу ташкындарынан ишенимдүү коргоону камсыз кылуу үчүн сууну коргоочу дамбаларды куруу, суунун нугун буруучу каналдарды казуу жана башка курулуштарды кароо зарыл.

ИНСАНДЫК ЖАКШЫРУУ ЖӨНҮНДӨГҮ БӨЛҮМ

«Саясат – адамдын инсандыгынын уландысы». Сиз татыктуу адам болуп, мамлекеттик кызматта боло албасаңыз болот, бирок мамлекеттик кызматта туруп, ошол эле учурда моралдык нормалардан четтөө туура эмес. Мамлекеттик кызматта болуу биринчи кезекте татыктуу адам болуу дегендик. Татыктуу адам болуу үчүн жекече өркүндөш керек, бул принцип эзелтен бери өзгөрүүсүз бойдон калууда. «Адегенде жеке сапаттарды өркүндөтүү керек, анан үй-бүлөдө ынтымакты орнотуу; үйдө гармонияга жеткенде, мамлекетте тартипти калыбына келтириңиз; мамлекетте тартип орногондон кийин, Асман асты падышалыкта тынчтык орнойт». Бул принцип жеке жакшыртууга негизги орунду ачык-айкын берет. «Үч катаал, үч намыс» принцибинде жеке сапаттарды өркүндөтүүдөгү катуу талап да негизги орунду ээлейт. Башкы катчы Си Цзиньпин бир нече жолу жетекчи партиялык кизматкерлерден өз ишин катуу талап кылып, «пайдага азгырганда да жүрөк тайбасын, дүнүйө жыргалчылыгынын кымындай азгырыгында да көз тайбасын» деп талап кылган.

Жашоо – бул моралдык жактан өзүн-өзү өркүндөтүү жолу дешет. Кадрдык партиялык кызматкерлер үчүн жеке сапаттарды жогорулатуу – бул дагы турмуштук милдет. Си Цзиньпин белгилегендей, партиялык билимди, идеологиялык аң-сезимди жана жетекчи партиялык кызматкерлердин адеп-ахлактык деңгээлин партиялык тажрыйбанын топтолушу жана кызматтык абалынын өсүшүнөн улам көтөрүлүү үмүтү менен кокустан калтырбоо керек. Адеп-ахлактык сапаттарды тарбиялоо жана өнүктүрүү өмүр бою тынымсыз аракетти талап кылат. Баштапкы этапта бул «ишенимге берилгендик, элге кызмат кылуу, мамлекеттик милдетти аркалоо, чоң жоопкерчиликти мойнуна алган эрдик, кристаллдык чынчылдык».

Андан ары «Төрттө «бар» деген талаптарды аткаруу керек: «Жүрөктө партия бар, жүрөктө эл бар, жүрөктө жоопкерчилик бар, жүрөктө тыюу бар» деген талаптарга жооп беришиң керек. Жана акырында «берилгендик, моралдык тазалык, жоопкерчилик» сапаттарын калыптандыруу керек, анткени партиялык мыкты кызматкер болуу үчүн адамдын ички дүйнөсүн талыкпастан өзгөртүү, партиялык ан-сезимди чыңдоо, моралдык сапаттарды чыңдоо, адамдан дайыма партиянын Уставын жана партиялык нормаларды сактоону талап кылуу керек. Ар бир ирмемде өзүндүн жүрүш-турушуңа контролдук кылып, өзүн-өзү түшүнүп, өзүнө сергек мамиле жасап, жетишүүгө шыктандыруу керек. «Түз жана ак ниет адам, жоопкерчиликтүү кызматкер, чынчыл жана бузулбас мамлекеттик кызматкер болуу» зарыл.

2013-жылы Си Цзиньпин өзүнүн студенттик дооруна токтолуп, мындай деген: «Мен айылдагы жумушчу күчкө кошулуп, өзүмө: «Жеке сапаттарды жакшыртуудан башта» деген ураан тандадым.

2014-жылы Пекин университетинин окутуучулары жана студенттери менен болгон биргелешкен жолугушуусунда Си Цзиньпин дагы бир жолу мындай деп баса белгиледи: «Адамда адеп-ахлак болот, коомдо болот жана бардык учурда жеке сапаттарда жана эмгекте принципиалдуу мааниге ээ адеп-ахлак мыйзамдарын урматтоо жана өзүн адептүүлүккө тарбиялоо зарыл» Башында «элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, ошондо эл сага кайрымдуулук көрсөтөт, элге айкөлдүк көрсөтсөң, ошондо эл сага айкөлдүк көрсөтөт». Андан кийин, сен «эл мени тааныбайт деп кабатыр болбошуң керек, бирок мен адамдарды тааныбайм деп тынчсыздануум керек» деп түшүнүшүң керек. Акыр-аягы, «асыл сапаттуу эркек киши дайыма милдет жана адилеттүүлүк сезиминен чыгып келет»… Си Цзиньпин инсандык өсүү жана калыптануу жолунун этаптарын – «Жеке сапаттарды өркүндөтүү, үйдөгү гармония, мамлекетте тартип, Асман асты империясында тынчтык» деген байыркы адамдардын классикалык накыл сөздөрүн келтирет жана мамлекеттик башкарууну баяндоо үчүн «Ийгилик мамлекеттин таянычы катары кызмат кылат» деп айтат.

Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге айкөлдүк көрсөтүү керек, эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтүүсү үчүн.

Цитата «Кытайдын кыялын ишке ашыруу үчүн биргелешип аракеттенүү жөнүндөгү» Индиянын тышкы иштер боюнча советинин заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге айкөлдүк көрсөтүү керек, эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтүүсү үчүн» деген сөз конфуцийчиликтин жолдоочулары үчүн маанилүү турмуштук принципти билдирет. Бул принцип адамдарга болгон кең пейилдүүлүктү камтыйт, адам өзүн өзү ойлогон сыяктуу башка адамдарга камкордук кылуу жана эл менен ынтымакта жашай турган абалга жетишүүсүн көздөйт. Си Цзиньпин бул байыркы конфуцийдик накыл аркылуу Кытайдын башка өлкөлөр менен бир жакадан баш, бир жеңден кол чыгарып, прогресс жолу менен алга жылууга умтулуусун билдирген жана кытай элинин өз ара пайдалуу кызматташууга жалындуу умтулуусун ачыктаган.

Адамдарга кайрымдуулук көрсөтүүдө, эң негизгиси, башка адамдарга өзүңдөй мамиле кылуу, адамдарга айкөлдүк кылуу. «Элге көрсөткүңүз келген талаптарды өзүңүзгө көрсөтүшүңүз керек. Өзүңүзгө каалаган жумшактыгыңыз элге көрсөтүлүшү керек». Башкача айтканда, өзүнүзгө көбүрөөк талап коюу жана адамдарга азыраак талап коюу, айланаңызга көбүрөөк адамдарды чогултууга мүмкүндүк берет. Адамдарга айкөлдүк көрсөтүүдө эң башкысы өзүн башка адамдардын ордуна коюу, адамдарга жакшылык тартуулоо. Өзүңүз жылуу болгондо, Асман асты империясында сууктан жапа чеккендер да бар экенин эстен чыгарбоо керек; өзүңүз молчулукта жашап жатканыңызда, Асман асты империясында да ачарчылыктан жапа чеккендер бар экенин эстен чыгарбоо керек. Эл жөнүндө дайыма чын ыкластуу ойлор – карапайым эл ысыкта же суукта жашабайбы, карапайым граждандардын үй-бүлөсү кубанычта же кайгыда жашабайбы – масса үчүн чындап камкордук көрүү, элге кызмат кылуу жөндөмдүүлүгүн ырастайт.

Философ Мэн-цзы мындай деген: «Ошондуктан, мээримдүүлүктүн жайылышы төрт деңиз чегиндеги ар бир адамды сүйүүгө жана коргоого жетиштүү. Мээримдүүлүктү жайылтпай туруп, өз аялын жана балдарын да сүйүп, коргоо мүмкүн эмес». Жетектөөчү партиялык кызматкер үчүн адамдарга өзүнө кылгандай мамиле кылуу, адамдарга айкөлдүк көрсөтүү жөндөмү партиялык кызматкердин коомдогу орду менен анын турмуштук максатынын ортосунда принципиалдуу байланышты түзүп, мамлекетти башкарууда жана өкмөттүк укуктарын колдонууда анын баалуулуктарын жана багыттарын калыптандырат.

ОРИГИНАЛ

Цзы Гун мындай деген: «Эгерде элге марттык менен белек берип, ар бир адамдын жыргалчылыкка жетишине жардам бере турган адам болсо, аны кандай адам деп атоого болот? Аны адамгерчиликтүү деп айтууга болобу? Мугалим: «Эмне үчүн адамгерчиликти сүйгөн деп гана? Сиз аны толугу менен акылман деп атай аласыз! Ал жада калса Яо менен Шундан да ашып түшмөк. Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге кең пейилдүүлүк көрсөтсөң, ошондо эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтөт. Мындай адам үлгү боло алат. Ал тууралуу кайрымдуулук өнөрүн үйрөнгөн деп айтууга болот».

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Юн е» бөлүмү («Юн жөнүндө»)

КОММЕНТАРИЙ

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар») трактатынын «Юн е» бөлүмүндө Цзы Гун Конфуцийден мындай деп сурайт: «Эгерде кайсы бир адам карапайым элге толук пайда алып келе алса, ошондой эле элдин жашоосун жакшырта алса, ушундай адамда филантропия бар деп эсептесе болобу? Буга Конфуций мындай деп жооп берген: «Мындай адамда адамгерчилик гана бар эмес, бул адам олуя! Мен улуу Яо менен Шун да муну кыла алган жок деп корком». Конфуций филантропияны аныктоонун төмөнкүдөй критерийин сунуш кылган: «Адамдар силерге кайрымдуулук көрсөтүшү үчүн, элге кең пейилдүүлүк көрсөтүш үчүн элге кайрымдуулук көрсөтүү керек». Бул сөз мааниси боюнча ошол эле трактаттын «Вэй лин гун» («Вэй Лин-гун») бөлүмүндөгү «Өзүңө каалабаган нерсени башкаларга да кылба» деген сөзгө окшош. Жогорудагы эки билдирүү тең бирдей «филантропия» түшүнүгүн түзөт – адамдарга өзүңдөй мамиле кылуу.

Чыгыш Хань филологу Сюй Шэнь өзүнүн «Шовень цзецзы» («Кытай тамгаларынын келип чыгышы») сөздүгүндө «Филантропия» түшүнүгүнүн маанисин мындайча түшүндүрөт: «Адамзаттын маңызы жакындык. «Адам» жана «эки» графемаларынан келип чыккан. Беш династия менен Сун доорунун кесилишинде жашаган Сюй Сюань аттуу дагы бир автор өз кезегинде төмөнкүдөй түшүндүрмө берет: «Адамзат – бул өз ара сүйүү, ошондуктан ал «эки» графемасын камтыган иероглиф менен көрсөтүлгөн. «Филантропия» иероглифинин түпкү мааниси адамдарга болгон руханий жакындыкты жана берешендикти билдирет.

Конфуций «филантропияны» сезим катары чечмелейт, анын негизин «адамдарга болгон сүйүү» сезими, ошондой эле абийирдүүлүк, ишенимдүүлүк, берилгендик, перзенттүүлүк жана башка бир катар түшүнүктөр түзөт. «Филантропияны» ишке ашыруунун критерийлери «Адамдар сага кайрымдуулук көрсөтүшү үчүн адамдарга кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага айкөлдүк көрсөтүш үчүн элге айкөлдүк көрсөтүү керек» жана «Өзүңө каалабагандарды башкаларга да жасаба» деген принциптер менен белгиленет.

Үч учурда дос болуу пайдалуу – дос түз, чынчыл жана изденүүчү болгондо.

Цитата ККПнын жетекчилигинин чет өлкөлүк саясий партиялардын лидерлери менен жолугушуусунда «Биргелешип мындан да сонун дүйнөнү курабыз» деген тезисте жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Маданияттын гүлдөшү жана адамзаттын прогресси ар түрдүүлүктүн биримдигине умтулуудан ажырагыс. Бүткүл тарыхында Кытайдын Коммунисттик партиясы дүйнөлүк маданиятка көңүл буруунун, дүйнөлүк маданий мурастар менен активдүү аралашуунун жана аны кытайлык чындыктын шарттарында ишке ашыруунун маанилүүлүгүн баса белгилеп келет. ККПнын жетекчилигинин жогорку деңгээлдеги чет өлкөлүк саясий партиялардын лидерлери менен жолугушууларында Си Цзиньпин Конфуцийдин достук жөнүндөгү атактуу сөзү аркылуу ойлордун улуулугун, масштабынын, Улуу партиянын масштабынын улуулугун көрсөттү.

Кытайдын Коммунисттик партиясы 160тан ашык өлкөлөрдүн жана территориялардын 400ден ашык саясий партиялары жана уюмдары менен эзелтен берки байланыштарды сактап, ошону менен бирге өзүнүн «досторун» тынымсыз кеңейтип жатат. Келечекте Кытайдын Коммунисттик партиясы бардык өлкөлөрдүн саясий партиялары менен байланыштарды кеңейтүүгө, тажрыйба алмашууга, өз ара ишенимди чыңдоого, ого бетер кооз дүйнөнү биргелешип түзүүгө умтулуп жатат.

Си Цзиньпин өз сөзүндө төрт демилгени алдыга койду: коркунучсуз коопсуз дүйнөнү комплекстүү куруу; жакырчылыктан эркин гүлдөгөн дүйнөнү комплекстүү куруу; обочолонуудан эркин ачыктык жана толеранттуулук дүйнөсүн комплекстүү куруу; таза тоолору жана кооз суулары бар экологиялык жактан таза дүйнөнү комплекстүү куруу. Жаңы типтеги партиялар аралык байланыштар жана өз ара ишенимди терендетүү, өз ара аракеттенүүнү активдештирүү, кызматташтыкты активдештирүү, ар түрдүүлүктүн, бири-бирин урматтоонун, өз ара үйрөнүүнун принцибин сактоонун негизинде партиялар аралык мамилелердин көп тармактуу структурасын түзүү жолу менен гана жана тажрыйба алмашуу жаңы жамааттын тагдырын түзүү үчүн адамзатты бириктирген алп күчтү топтоо мүмкүн болот.

ОРИГИНАЛ

Кун-цзы айткан: «Дос болуу үч учурда пайдалуу, үч учурда зыяндуу. Бул дос түз, чынчыл жана изденүүчү болгондо жардам берет. Достун арам ойлуу, уятсыз, алдамчы болгону зыяндуу.

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашулар»), «Цзи ши» бөлүмү («Цзи Мырза»)

КОММЕНТАРИЙ

Конфуций достук мамилелерди орнотуу жолуна өзгөчө маани берген. Ал айткан: «Достун үч түрү бар, анын достугу пайдалуу, үч түрдүү дос бар, анын достугу зыян. Ак ниет, чынчыл, илимдүү адамдар менен достук мамиледе болуу албетте пайда алып келет. Кара ниет, ыплас, алдамчы адамдар менен дос болуу албетте зыян алып келет».

Төмөндө Лю Сяндын «Шо юань» («Айтыштар бакчасы») аттуу трактатынан үзүндү келтирилген. Кун-цзы мындай деген: «Адептүү адам менен жашоо орхидеялар жана ирис гүлдөрү бар бөлмөгө киргендей эле, жыпар жыттуу жыттын табигый бөлүгүнө айланышы үчүн көп убакыттын ичинде жыпар жыттуу болосуң. Жаман адам менен жашоо кургатылган балык базарына баруу сыяктуу, көп убакыттын ичинде балыктын жытына каныккандыктан, сасык жыт сиздин табитыңызге айланат. Ошондуктан алар мындай дешет: бир нерседе кызыл боёк болсо, ал кызарат; Эгерде бир нерседе сыя болсо, ал кара түскө айланат, ошондуктан асыл адам айланасын кылдаттык менен тандайт». Күнүмдүк белгилүү «Ким кызыл боёк менен иш кылса, кызылга боёлот, сыя менен алектенген адам карага боёлот» деген сөз айкашы да ушундай мааниге ээ.

Эл мени тааныбайт деп кабатыр болбо, бирок сен элди тааныбайм деп тынчсызданышың керек.

Цитата Сингапур Улуттук университетинде «Кызматташтыкты жана өнөктөштүктү тереңдетүү, биргелешип Улуу Азия-Тынч океаны жалпы үйүн куруу» баяндамасында жана бир катар башка эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Адамдын табияты ар дайым адамдардан таанылууга умтулат. Бирок Конфуций өзүнүн караңгылыгы үчүн тынчсыздануунун кереги жок, тескерисинче, башка адамдарды өзү билбегендиги үчүн тынчсыздануу керек деген оюн билдирген. Жашоого болгон мындай мамиле инерциянын көрүнүшү катары кызмат кылбайт, тескерисинче, жигердүү турмуштук позицияны билдирет, өзүнөн себептерди издөөгө жана талап кылуучу мамилеге, биринчи кезекте өзүнө карата адамдар өзү сыяктуу мамиле жасоонун классикалык үлгүсү катары кызмат кылат. Маселен, өз ара ишеним мамилелерин өнүктүрүүдө эки тарап тең карама-каршы тараптын «биринчи кадамын» күтүшсө, акыры алар чечкинсиздиктен келип чыккан эс-учун жоготуп, психологиялык тузакка түшүп калышат. Бирок, сиз биринчилерден болуп чынчылдыкты жана адилеттүүлүктү көрсөтүп, өзүңүзгө болгон ишенимди актап алсаңыз, натыйжа сизди күттүрбөйт. Карама-каршы сөз да туура: адамдын башкаларга болгон ашыкча талаптары башкаларды анын жоопкерчиликти өзүнөн башкаларга оодарып жатат деп шектенүүгө мажбурлайт. Бирок, бул адам алгач өзүнө талап коюп, башкаларга берешендик көрсөтсө, мындай мамиле конфликттик кырдаалдардан чыгууга, татаал маселелерди чечүүгө жакшыраак таасир берет. Конфуций «Асыл адам көбүрөөк өзүнө талаптуу болот» деген принципти жарыялаган. Тышкы дүйнө менен гармония өзүн-өзү аңдап билүү жана субъективдүү аракеттер, ички өркүндөтүүнүн толуктугу аркылуу ишке ашат деп болжолдонууда.

Си Цзиньпин бул сөздү кытайлык жана сингапурдук жаштарды бири-бирин биринчи өзүнө талап кылуу, жашоо максаттарын так коюу, достук жана ишеним мамилелеринин эстафетасын алуу жана эки өлкөнүн тарыхы менен маданиятын билүү духунда кабыл алууга шыктандыруу үчүн колдонгон. Заманбап коомдун шартында шектенүүлөрдүн блокадасын жеңүү, бөтөнчүлүк эпидемиясын токтотуу, коомдо изгиликти кененирээк орнотуу үчүн ар бир адам мындан четте калбай аң-сезимди жана эң оболу, талап коюучулукту өзүнөн баштоосу зарыл.

ОРИГИНАЛ

Кун-цзы: «Эл сени билбейт деп кабатыр болбо, бирок сен адамдарды тааныбайм деп тынчсызданышың керек» деген.

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Сюэ эр» бөлүмү («Үйрөнүү жана…»)

КОММЕНТАРИЙ

«Сюэ эр» – он алты параграфтан турган «Лун юй» трактатынын биринчи бөлүмү. Биринчи параграфта Конфуций риторикалык суроолор түрүндө өзүнүн көз карашын айтат: «Аны эл тааныбайт, бирок таарынбайт – бул асыл адам эмеспи?», башкача айтканда, эл билбесе да. Мен жөнүндө бил, ачуум келбейт, бул асыл эр кишинин белгиси эмеспи? Он алтынчы параграфта Конфуций дагы мындай дейт: «Эл сени билбейт деп кабатыр болбо, сен өзүң элди тааныбайм деп кабатырлан. Сөздүн мааниси: эл сени тааныбайт деп кабатыр болбо, сен элди тааныбаганың үчүн гана тынчсызданышың керек. Бул кайталоонун аркасында бөлүмдүн баштапкы жана акыркы бөлүктөрү бири-бирин кайталагандай.

Башкалар мени тааныбаса дагы, мен өзүм бойдон калам жана эч нерсе жоготпойм. Ошондуктан, «Эл мени билбеши мүмкүн, бирок бул мени кейитпейт» жана тынчсызданууга эч кандай себеп жок. Тескерисинче, эгер мен адамдарды тааныбасам, анда мен жакшы адамдарга жакындай албайм жана алсыз адамдардан алыстай албайм, бул ансыз деле тынчсызданууга себеп болушу керек. «Лунь юй» трактатынын «Сянь вэнь» («Сянь сурады») бөлүмүндө Конфуцийдин ушундай эле сөзү келтирилген: «Элдер мени тааныбайт деп кабатыр болбогула, бирок мен элди билбейм деп чочулашыңар керек». Бул сиз өзүңүздүн белгисиздигиңиз жөнүндө кабатыр болбоңуз, бирок сизде көндүмдөр жок болушу мүмкүн дегенди билдирет.

Конфуцийчиликтин жолдоочулары үчүн «Асыл адам өзүнө баарынан жогору талапты коёт» деген принцип инсанды өркүндөтүү жана мүнөздү тарбиялоо процессинин маңызы болуп саналат». Конфуций айткан: «Асыл адам көбүрөөк өзүнөн талап кылат, начар адам көбүрөөк башкалардан талап кылат». Ошондуктан, Конфуций «эл сени тааныбайт деп кабатыр болбо» деп, «асманды күнөөлөп, адамдарды күнөөлөбөш керек» деп баса белгилеген. «Адегенде өзүңө талап кой» демекчи, өзүңүздүн кемчиликтериңизди, каталарыңызды аныктап, андан соң жетишпеген жерин толуктап, туура эмес жериңизди оңдоңуз деп баяндайт.

Адам ишенимге ылаайык болбосо, кантип чыныгы адам болоорун билбейм.

Цитата Пакистандын парламентиндеги «Кытай менен Пакистандын жалпы тагдырларын түзөлү, өз ара пайдалуу кызматташтыкка жаңы жол ачкыла» деген сөзүндө жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Кытайдын интернет коомчулугунда Пакистанды «Ба те» деп аташат, бул «пакистандык достор жана бир туугандар болот сыяктуу ишенимдүү» деп которулат. Кытай менен Пакистандын ортосундагы достук – бул чын ыкластуу ишенимге жана чын ыкластуу берилгендикке негизделген мамиле, эки өлкө кыйынчылыкта жана сыноодо бири-бирине жардам берип, элдердин ортосундагы достук мамилелердин эталону болуп саналат. Си Цзиньпин 2015-жылдын 21-апрелинде Пакистан парламентинде сүйлөгөн сөзүндө Кытай-Пакистан достугунун тарыхына жаңы олуттуу саптарды жазды. Баяндама бар болгону 35 мүнөткө созулду, бирок айрыкча кытай-пакистандык достук мамилелерге арналган баяндаманын үзүндүсүндө 50 жолудан ашык дүркүрөгөн кол чабуулар менен коштолуп турду.

Адамдардын ортосундагы мамилелер жана өлкөлөр ортосундагы мамилелер алардын негизинде жаткан негизги принциптер, баалуулуктар жана түшүнүктөр жагынан окшош. Мамилелердеги ишенимдүүлүк жана ишенимге болгон муктаждыкты кандайдыр бир «милдеттүү минимум» деп атоого болот. «Ча Дао жол жээгиндеги дарактан курмага тоюп, дарактын белгисиз ээсине жакын жерге акча таштап кеткен» же «Юань Ши убадасында туруп, миң миль аралыкты басып өткөнү» жөнүндөгү аңгемелер чынчылдыктын жана ишенимдүүлүктүн үлгүсү катары байыркы убактан бери буга чейин эле айтыла баштаган. Бирок кээ бир адамдар үчүн милдеттүү минимумду аткаруу өтө кыйын. Чыныгы турмушта кээ бир адамдар ар кандай азгырыктардын таасири астында чынчылдык, милдетке берилгендик сапаттарынан баш тартышат. Ишенимсиз адамдар башкалардын ишенимин жоготуп, жашоодо ийгиликке жетүү мүмкүнчүлүгүнөн ажырап, акыры өздөрүнө зыян келтиришет. Ишенимсиз адам иш-аракет кылууга жөндөмсүз, ишенимсиз эл өзүнүн ордун таба албайт, ишенимсиз мамлекет бийликти ишке ашыра албайт деп айтууга болот.

ОРИГИНАЛ

Мугалим айтат: «Адам ишеничке ээ болбосо, кантип чыныгы адам болоорун билбейм. Чоң арабада моюнтурукту кармай турган тарткычтын учу жок мезгилде, ал эми кичинекей арабада моюнтурукту кайчылаш тилкеге туташтыра турган киндиги жок болгондо, алар кыймылдай алабы?

«Лунь юй» трактаты («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Вэй чжэн» бөлүмү («Башкарууну ишке ашыруу»)

КОММЕНТАРИЙ

«Адам ишеничтүү болбосо, анын кантип чыныгы адам болоорун билбейм». Айтылган сөздүн мааниси мындай: эгер адам ишеничтүү болбосо, анда ал кантип татыктуу адамдык сапаттарга ээ болот? Конфуций риторикалык суроонун тонунда билдирүү жасап, саптардын ортосунда башка адамдардын ишенимисиз адам толук жашай албастыгын билдирет.

«Лун юй» текстинде «лоялдуулук» жана «ишеним» деген сөздөр кайра-кайра кездешет. Ошентип, «Янь Юань» бөлүмүндө Цзы Гундун мамлекетти башкаруу ыкмасы жөнүндөгү суроосуна жооп берип жатып, Конфуций үч шартты аткаруу зарылдыгын белгилеген: «Жетиштүү тамак-аш, жетиштүү курал-жарак жана элдин ишеними». Цзы Гун: «Эгер тандоо керек болсо, биринчи эмнени курмандыкка чалыш керек?» Конфуций: «Куралды курмандыкка чал» деп жооп берди. Цзы Гун дагы бир жолу: «Эгер калган экөөнүн ичинен тандоо керек болсо, биринчи эмнени курмандыкка чалууга болот?» Конфуций жооп берди: «Тамак-ашты курмандыкка чал. Эл ишенбей калса, мамлекет туруштук бере албайт». Албетте, Конфуцийдин көз карашында элдин ишеними баарынан маанилүү.

Конфуций окуусунун жолдоочулары «ишеним» түшүнүгүн иштеп чыгышкан, аны «чындык» түшүнүгү менен байланыштырып, бул кеңейтилген түшүнүктү «чындык жана милдетке берилгендик» деген сөз айкашы менен белгилешкен. Мэн-цзы мындай деп айткан: «Чынчылдык асмандын жолун түзөт; чынчылдыкка умтулуу адамдардын жолун түзөт». Чыгыш Хань филологу Сюй Шэнь өзүнүн «Кытай тамгаларынын келип чыгышы» деген сөздүгүндө: «Ишеним бул чынчылдык» деп жазат. Ошондой эле: «Чынчылдык – бул ишеним». Ишеним жана чынчылдык түшүнүктөрүн кайчылаш аныктоо менен ишенимдин негизги мааниси «чындык жана милдетке берилгендик» деп аныкталат.

Ыймандуу адам жалгыз боло албайт, албетте, анын пикирлештери пайда болот

Цитата «Кытай-япондук достук алмашуу боюнча конференцияда сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Адептүү адам жалгыз боло албайт, анын пикирлештери болот» деген сөз Конфуцийдин жакшылыкты өстүрүү процессине позитивдүү көз карашын жана анын изгиликтин жагымдуу күчүнө ишенгендигин билдирет. Си Цзиньпиндин сөзүнө так ылайык, Кытайдын көрүнүктүү салттуу маданиятынын бай философиялык ой-пикири, гуманизм духу, агартуучулук идеялары, жакшылык түшүнүгү жана башка көптөгөн аспектилери «изгиликти орнотуу үчүн коомдо жагымдуу башталыш катары кызмат кыла алат».

Бардык деңгээлдеги жетекчи партиялык кызматкерлер үчүн бийликти орнотууда, аброюн коргоодо, өзүнө болгон ишенимди чыңдоодо өзүнүн асыл сапаттарын, башкаларга үлгү боло алуу жөндөмүн өстүрүү жана өркүндөтүү негизги ролду ойнойт. Бул так ушундай деп айтылат: «Адамгерчиликти ырастоо аркылуу башкарууну ишке ашыруу – Түндүк Жылдызга окшош болуу. Ал ортодо калып, башка бардык жылдыздар анын айланасында кыймылдашат». Адептүүлүк жана жеке өркүндөтүү принциптерин бекем кармануунун негизинде, адам өзүнүн жакшылыгын элге кызмат кылууга багыттап, өз милдетине берилгендик аркылуу адамдарды жетектеп, «Асман асты империясында кайрымдуулукту орнотууга» умтулушу керек. Нерселер жалпы өзгөчөлүктөргө жараша биригет, адамдар өз түрүнө бөлүштүрүлөт, бирдей үндөр жаңырат, бирдей маанайлар бири-бирине тартылат, «ошондуктан адептүү адамдар өзүнө окшогондорду тартат». Жетекчи партиялык кызматкерлердин касиетинин жагымдуу күчү аларга бийликти элдик массанын акыл-ойдун багыты менен жалпы ишке ашырууга мүмкүндүк берет, аларга карапайым эл менен партия лидерлеринин ортосундагы катылган дубалды бузууга мүмкүндүк берет, элдин жан дүйнөсүндөгү партиялык кызматкерлерди коргоо жана колдоо каалоосун ойготот. Мына ушул факторлордун бардыгын бирге алып карасак, партиялык кызматкерлердин беделин чыңдоого, партиянын мүчөлөрүнө ишеним деңгээлин жогорулатууга, элдин жыргалчылыгы үчүн мамлекеттик башкаруунун эффективдүүлүгүн жогорулатууга шарт түзөт. Мына ушул кепте айтылган: «Ошондуктан, башкаруучунун касиети жетилгенде, карапайым элдин баары жан дүйнөсүндө ага тартылып, төрт тараптын элдери ага кошулууну каалап, Асман асты империясы жалпы үй болуп калат».

ОРИГИНАЛ

Мугалим айткан: «Адептүү адам жалгыз болбойт, анын сөзсүз пикирлештери болот».

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Ли жэнь» бөлүмү («Коомчулук жана адемгерчилик»)

КОММЕНТАРИЙ

«Адептүү адам жалгыз боло албайт, албетте, анын пикирлештери бар». Конфуций жакшы адам жалгыз боло албайт деп эсептеген, ал ар дайым «тилдештери жана жолдору бир» болгон пикирлеш жолдошторуна жолугат. Бул сөздү түшүндүрүүдө ойчул Чжу Си «Лунь юй цзи чжу» («Лунь юй жөнүндө комментарийлер») эмгегинде мындай деп жазат: «Кошунасы туугандай. Изгилик жалгыз эмес, албетте, окшош нерселерди өзүнө тартат. Демек, жакшы адамдын жанында дайыма пикирлеш адамдар болот, анткени үйдүн жашоочусунун кошуналары сөзсүз болот».

Конфуций «өзүнүн касиети аркылуу башкаруунун» маанилүүлүгүн баса белгилеген. Анын көз карашында, изги адам өзүнүн айланасына массаны бириктире алат. Билимге суусаган адамдар жакшы сапаттарга ээ адамдардын айланасына биригет. Адамдар мүнөзү, адеп-ахлактык сапаттары жагынан өзүнө жакын адамдар менен достошот. Ошентип, «Ар кандай жолдор менен жүрүп, жалпы пландарды түзүү мүмкүн эмес». «И цзин» («Өзгөрүүлөр китеби») китебинин «Си цы» («Афоризмдердин салттары») бөлүмүнүн биринчи бөлүгүндө мындай деп айтылат: «Бардык нерсе жалпы мүнөздөмөгө жараша биригет, окшош мүнөздөмөлөрү бардыгына жараша бөлүштүрүлөт». «Өзгөрүүлөр китебинде» «Цянь» гексаграммасынын сүрөттөлүшү да мындай деп айтылат: «Бирдей эле үндөр жаңырат, бирдей маанайлар бири-бирин табат». Эки билдирүү тең бир ойду көрсөтүп турат. Демек, «Да дай Ли цзи» («Дай аксакалдын «Такыбалык жөнүндө жазуулар») китебинин «Цзэн-цзы ли ши» («Цзен-цзинин жекече өркүндөтүүсү жана ишинин аткарылышы») бөлүмүндө: «Адамга берилгендик, асыл эр кишинин милдети өзгөрүлбөйт, анын касиети шакирттерине жолугат».

Окумушту кишинин акыл-эси тар, руху күчсүз болбойт, анткени анын жүгү оор, жолу узун.

Цитата «Кытайдын Коммунисттик жаштар союзунун XX съездин жана Кытайдын студенттик жаштар лигасынын XXVI съездин куттуктоо катында» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Тапшырылган миссия үчүн жоопкерчиликти сезүү – бардык идеялык жана максаттуу инсандарга тарыхый мүнөздүү болгон эң сонун сапат. Жаштар мамлекеттин таянычы, өлкөнүн үмүтү, андыктан жаштарга элдин, мамлекеттин келечеги үчүн жоопкерчилик жүктөлгөн. Өлкөнүн өнүгүшү жана жеке тандоо жаштардын терең ой жүгүртүүсүнө, так жоопту талап кылган турмуштук суроолорго айлануусу керек.

Си Цзиньпин Кытайдын Коммунисттик Жаштар Лигасынын съездине жолдогон куттуктоо катында жаштарга илимий билимди жогорулатууну жана Мекендин жыргалчылыгы үчүн эмгектенүүнү тез арада каалагандыгын толук билдирет. Катта ошондой эле тымызын эскертүү жана мандат камтылган: кыял – жаркын, миссия – жаркын, жүк – жеңил эмес, жол узак, андыктан өзүңүздүн кыялдарыңызды жана идеалдарыңызды адекваттуу жана так аныктап, доор жана эл тарабынан тапшырылган жоопкерчиликти активдүү түрдө өз мойнуңузга алууңүз керек. Миссияны колго алуу кыялдын пайдубалын түзөт, ал эми күрөш ийгиликке өбөлгө түзөт. Жаш муун эл ишенип тапшырган тарыхый миссияны кыйшаюусуз кабыл алып, «жылдыздар менен океандарга» карай улуу жүрүшкө аттанууга кайраттуу болушу керек, ошол эле учурда чындыкка бекем таянышы, жерде бекем турушу жана өжөрлук менен күрөштү улантуусу керек. Убакыттын сыноосунан өтүп, практика аркылуу, тазалануу аркылуу гана азыркы жаштардын мууну Кытайдын келечегинин тиреги боло алат.

ОРИГИНАЛ

Цзэн-цзы айтат: «Акыл-эси кенен, руху күчтүү болбогон окумушту киши болбойт, анткени анын жүгү оор, жолу узун. Анын жүгү – адамгерчиликтин, адептүүлүктүн жайылуусу, ал оор эмеспи? Анын жолу анын өлүмү менен гана бүтөт – ал алыс эмеспи?»

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Тай Бо» бөлүмү

КОММЕНТАРИЙ

«Рухтун улуулугу жана рухунун күчү жок илимдүү адам болбойт, анткени жүк оор, жолу узун» – Цзэн-цзынин «Лунь юй» трактатынын «Тай бо» бөлүмүндөгү репликасы. Цзэн-цзы – Конфуцийдин шакирти, ошондой эле Шен деген ат менен белгилүү, ал кийинчерээк «Цзуншен» – «Жогорку акылман» наамына ээ болгон. Цзен-цзы татыктуу киши акыл-эстин кеңдигине жана эрктүүлүгүнө ээ болбошу мүмкүн эмес деп эсептеген, анткени анын жоопкерчилиги чоң жана жолу узун. Философ жана энциклопедиячы Чжу Си өзүнүн «Сышу цзичжу» («Төрт китеп» боюнча комментарийлер жыйнагы) эмгегинде төмөнкүдөй түшүндүрмөлөрдү берет: «Жандын улуулугу – эң сонун руханий сапаттар. Күч – бул күч жана чыдамкайлык. Жандын улуулугу болбосо, чоң жоопкерчиликти көтөрүү мүмкүн эмес, рухтун күчү болбосо, узак жолду басып өтүү мүмкүн эмес».

Андан ары Цзэн-цзы «жүк оор, бирок жолу узун» деген сөздү мындайча түшүндүрөт: «Илимдүү адамдын жүгү – кайрымдуулук менен жакшылыкты жайылтуу, бул оор эмеспи? Анын жолу анын өлүмү менен гана бүтөт – ал алыс эмеспи?» Бул эмнени билдирет: адамгерчиликти ырастоо үчүн жоопкерчиликти өз мойнуна алуу чынында эле чоң эмеспи? Адамгерчиликти ырастоо үчүн өмүр бою күрөш кантип эле узак жол болбосун?

Конфуций кайрымдуулукту ырастоо үчүн «өзүнүн ынталуулугу менен тамакты унутат, кубанычта бардык кайгыларды унутат жана жакындап калган карылыкты байкабайт». Мэн-цзынин айтымында, «билимдүү адам жакырчылыкта адилеттүүлүгүн жана милдетине берилгендигин жоготпойт, ал эми байлыкта чындык жолунан тайбайт» жана «Асман асты империясы чындык жолуна түшкөндө, илимдүү адам өзүн ошол жол менен жүрүүгө арнайт; Асман асты империясы чындык жолуна түшпөгөндө, илимдүү адам чыныгы жол үчүн өзүн курман кылат». Конфуций, Мэн-цзы сыяктуу улуу инсандар кайрымдуулукту адам жашоосунун мааниси деп эсептеп, Асман асты империясынын тагдыры үчүн жоопкерчиликти өз мойнуна алышкан.

Асыл эр бардык нерседе милдет жана адилеттүүлүк сезимине таянат.

Цитата Корея Республикасынын Сеул университетинде «Кытай менен Корея Республикасынын ортосундагы келечектеги кызматташтыкты биргелешип куруу, Азиянын өнүгүүсү жана гүлдөшү жалпы күч-аракеттер аркылуу» баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде берилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Милдетке берилгендиктин атынан жеңилдиктерден баш тартуу, милдетке берилгендик аркылуу пайда табуу, пайда көрүү жана милдетке берилгендикти эстеп калуу – пайда менен парз сезиминин байланышы жөнүндөгү бул көз караштар салттуу кытай философиялык ой жүгүртүүсүнүн түпкү маңызын камтыйт. Мындай көз караштар мамлекеттер ортосундагы мамилелердин нормаларын гана аныктабастан, ошондой эле адамдар жашоодо карманууга тийиш болгон баалуулуктардын жана ишенимдердин системасын түзөт. Милдетке берилгендик менен пайда алуу бири-биринен ажырагыс байланышта эмес, милдет пайдадан жогору турат, милдет пайдадан төмөн болот, адилеттик пайдадан жогору турат.

Си Цзиньпин «Асыл адам бардык нерседе милдетти жана адилеттүүлүк сезимин жетектейт» деген сөздү пайда жана милдетке жана адилеттүүлүккө берилгендик түшүнүгүнүн туура приоритеттерин так белгилөө үчүн колдонгон. Дүйнөлүк масштабда мамлекеттер аралык мамилелерди аныктай турган, ал эми кичине масштабда инсандын адеп-ахлактык жактан жакшыруусун аныктай турган бирдиктүү негизги принцип бар. Рыноктук экономиканын шартында жеңилдиктерди айтууда тартынуу кайра кайтарылгыс болуп өткөн, жөлөкпул алуу жалпы таанылган адамдын укугу болуп калган. Бирок, бир гана пайда таап, милдетти унутуп, пайданы милдеттен жогору коюп, ал турсун бардык нерсенин өлчөмүн пайда деп түшүнсө, жетекчи партиялык кызматкерлер, бийлик менен, пайданы суусап, коомдук жыргалчылыкты кайдыгер калтырбоосу кыйын жана жеке пайда издөөдө кызыл сызыктан өтүү оңой болуп калат. Мына ушундан улам курчап турган турмуш материалдык молчулуктун рынок экономикасына канчалык терең кирип кетсе, партиялык кызматкерлер милдет жана пайда жөнүндөгү туура көз караштарды ошончолук чечкиндүү түрдө ырастап, жанды материалдык байлыкка кул кылуудан, акыл-эсти сокур кылуудан алыс болууга тийиш, жеке кызыкчылык менен партиянын мүчөлөрү абийирге, адептүүлүккө жана тартипке карата артыкчылыктарга баш ийген кызматты ыйгарууга тийиш. Жетекчи партиялык кызматкерлер үчүн «милдетке берилгендиктин, өз каалоосун көзөмөлдөөнүн, жакшылыктын жана күчтүн артыкчылыгынын натыйжасы катары артыкчылыктарга жетишүү – чыныгы жолду түзөт».

ОРИГИНАЛ

Мугалим айткан: «Асыл эр бардык нерседе парз, адилеттүүлүктөн чыгат, иш-аракетинде такыбалыктын эрежелерин сактайт, сүйлөгөн сөзүндө жөнөкөйлүк көрсөтөт, жасаган иштеринде чынчылдыкка негизделет. Асыл эр киши дал ушундай болот!»

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр баарлашуулар китеби»), «Вэй лин гун» бөлүмү («Вэй Лин-гун»)

КОММЕНТАРИЙ

«Лунь юй» трактатынын «Вэй Лин-гун» бөлүмүндө Конфуцийдин «милдетке жана адилеттүүлүккө берилгендик» түшүнүгү жөнүндөгү ойлору баяндалат. Конфуций мындай дейт: «Асыл адам бардык нерседе милдет жана адилеттүүлүк сезиминен башталат, өзүнүн иш-аракетинде ал такыбалыктын эрежелерин сактайт, сөзүндө жөнөкөйлүк көрсөтөт, жетишкендиктеринде ал чынчылдыкка негизделген». Түп нускада «жөнөкөйлүк» деген сөз иероглиф менен жазылган, ал дагы «небере» дегенди билдирет, б.а. айтылган сөздүн мааниси: асыл эр киши өмүрүндө милдет жана адилеттүүлүк, иш-аракетинде адептүүлүк, сөзүндө жөнөкөйлүк, максатына жетүүдө чынчылдыкты сактайт. Асыл эр адам дал ушундай болот! Кошумчалай кетсек, «Янь хо» бөлүмүндө Конфуцийдин «Асыл эр адам үчүн милдет жана адилеттүүлүк баарынан жогору турат» деген ушул сыяктуу сөзү бар.

Конфуций «Бардык нерседе милдетке берилгендиктен жана адилеттүүлүктөн баштоо», «милдет баарынан жогору» деген принциптер асыл эрден милдетти жана адилеттүүлүктү урматтоону, иш жүзүндө милдетти жана адилеттүүлүктү сактоону, ошол эле учурда «иш-аракеттерде такыбалыктын эрежелерин сактоону» талап кылаарын өзгөчө белгилейт. «Ли цзи» («Такыбалык жөнүндө эскерүүлөр») трактатынын «Чжун юн» («Ортодогу окутуу») бөлүмүндө төмөнкүдөй түшүндүрмө берилген: «Милдет жана адилеттүүлүк бул керек болгон нерселер». Жогорудагы сөз айкашында «милдет жана адилеттүүлүк» «адам өзүнө алышы керек болгон жоопкерчилик жана анын бардык иш-аракеттерин көрсөтүүгө тийиш болгон адилеттүүлүк» маанисинде түшүнүлөт. Анан мындай дейт: «милдет» иероглифи «күчтүү курал» жана «жагымдуу жышаан» графемаларынан турат, бул тынчтыкты жана адилеттикти орнотуу үчүн салгылашуунун жагымдуу жыйынтыгын билдирет. Цин филологу Дуань Юцайдын комментарийинде мындай деп айтылат: «Коркунучтуу курал» жана «жакшы жышаан» графемасы айкалышып, мааниси жагынан жакшы жана жакшы түшүнүктөрүнө окшош». Демек, жакшылык менен жыргалчылык даражасын баалоо критерийи катары «милдет жана адилеттүүлүк» түшүнүгү колдонулат.

«Лунь юйдун» текстинде «милдет жана адилеттүүлүк» деген сөз айкашына көп жолу шилтемелер бар, алардын көбү асыл эр кишинин сапаттарын жана иш-аракеттерин сыпаттоо контекстинде орун ээлейт. Мисал катары «Асыл адам милдет жана адилеттүүлүк менен жүрөт, кичи пейилдикти ээрчийт», «Асыл адам Асман асты империясындагы иштерге, иш-аракеттерге баа берип, аша чаап кетпейт, ар дайым милдетке жана адилеттүүлүккө берилгендик аркылуу чыгат». «Милдети жана адилеттүүлүгү» асыл адамдын милдеттүү моралдык жетишкендигин түзөрү айдан ачык.

Адамдардын мамилелеринде рухий байланыш эң чоң баалуулукка ээ.

Цитата Бразилиянын Улуттук Конгрессинде (парламентинде) «Салттуу достук мамилелерди өнүктүрүү, кызматташтыктын тарыхынын жаңы барагын биргелешип жазуу» баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Адамдардын ортосундагы баарлашууда эң баалуу нерсе бири-бирин түшүнүү жана сезе билүү, а мамлекеттер ортосундагы мамилелерде башкачабы? Бразилия парламентинде сүйлөгөн сөзүндө Си Цзиньпин дал ушул тезисти түшүндүрүү катары байыркы сөздү келтирди. Кээ бирөөлөр өлкөлөр ортосундагы мамилелер пайданын негизинде гана түзүлөт деп эсептешет, бул кезде «туруктуу дос жана түбөлүк душман жок, туруктуу пайда гана болот». Бирок, кытайлык өз ара пайда жөнүндөгү идеялар пайда алуу үчүн милдеттүү шарт катары милдет жана адилеттүүлүк сезиминин артыкчылыктуулугуна негизделген адамдардын коомчулугун түзүүнү камтыйт, ошону менен мамлекеттер аралык мамилелерге жаңы жол ачат.

Чыныгы достук, рухий жакындык, сезимдердин чын ыкластуулугу. Пайдага негизделген мамилелер пайда түгөнгөндө эле бузулат; таасирге негизделген мамилелер таасири жоголгондо бузулат; чын пейилдикке негизделген мамилелер гана туруктуу боло алат. Өз ара пайдага жана таасирге негизделген мамилелер – бул сөзсүз түрдө пайданы суусап, жоготуудан коркуу, ошондой эле өз ара шектенүү менен коштолгон жөнөкөй кызмат алмашуу болуп калат. Мамилелер руханий байланышка негизделгенде, бири-биринин жан дүйнөсүн ачууга, бири-бирине ачык айтууга болот; рухий байланышка негизделген мамилелер оригиналдуулугун өзгөрүүсүз сактап, ар бир кадам сайын ишенимдүү болуп калат.

ОРИГИНАЛ

«Анда ук, Су У! Адамдардын мамилелеринде өз ара руханий байланыш эң чоң баалуулукка ээ. Акыркы кат шашылыш жазылгандыктан, өзүмдүн оюмду толук айтууга мүмкүнчүлүк болбой калгандыктан, кийинки катымда кыскача оюмду баяндайын».

«Ли лин да су у шу» («Ли Линдин Су У нун ага жазган катына жооп катары жазган каты»)

КОММЕНТАРИЙ

Хань аскер башчысы Ли Лин атактуу «Учуучу генерал» Ли Гуандын небереси болгон. Хань императору У-динин башкаруусунун экинчи жылында «Тяньхань» («Асман асты империясындагы Хань династиясынын үстөмдүгү») деген ураандын астында б.з.а. 99-ж. Ли Лин беш миң кишилик жөө аскеринин башында хунндардын жерине басып кирген. Бирок, сан жагынан он эседен ашык, дээрлик элсиз, тамак-ашсыз калган хунндардын армиясы менен болгон оор салгылашуунун натыйжасында үмүтсүз абалда калган Ли Лин хунндардын колуна түшкөн. Император У-ди Ли Линдин хунн армиясында насаатчы катары кызмат кылганы тууралуу кептерге ишенип, Ли Линдин үй-бүлөсүнүн үч уруусун тең жок кылууга буйрук берип, акыры анын Хань династиясы менен болгон байланышын үзгөн. Уламыш боюнча Хань императору Чжао-динин башкаруусунун алтынчы жылында «Шиюань» («Негизги башталыш») деген ураандын астында биздин заманга чейинки 81-ж. чейин, хунндардын туткунунда 19 жыл жашагандан кийин, Хань элчиси Су У мекенине сый-урмат менен кайтып келген, андан кийин ал Ли Линге кат жазып, аны Хань империясына кайтып келүүгө көндүрүүгө аракет кылган. Ли Лин кат жөнөтөт, анын фрагменти жогоруда берилген.

Командир Ли Лин өзүнүн катында туткунга түшкөн жагдайларды ачык айтып берди: «Бирок мен өлгөн жокмун, бул менин күнөөм, бирок мен өз өмүрүмдү коргоп, өлүмдөн корктумбу? Ошондо падышаны жана ата-энемди, аялымды, балдарымды таштап кеткенден эмне пайда болгон эле? Мен курман болгонум жок, себеби аракет жасаганды каалаган элем». Каттын текстинде Су Унун дарегине айтылган кайгылуу үндөр да бар: «Адамдардын ортосундагы мамилелерде өз ара руханий байланыш эң чоң мааниге ээ». Ал адамдардын мамилелериндеги эң баалуу нерсе – бул руханий тартылуу деп эсептеген. Си Цзиньпин бул сөздү бир аз башкача кылып кайталады: «Адамдардын мамилесинде руханий байланыш эң чоң баалуулукка ээ».

«Хань шу» («Хань династиясынын тарыхы») хроникасынын «Ли Гуан чжуань» («Ли Гуандын өмүр баяны») бөлүмүндө Ли Линдин өмүр баянына арналган фрагмент берилген. Ли Лин душманга туткунга түшкөндөн кийин, ордо өкүлдөрү бир добуштан колбашчыны чыккынчылыкта айыптап, бир гана окумуштуу-тарыхчы Сыма Цянь шарттуу аскер башчыны жактап: «Ли Лин ата-энесин сыйлаган, кошундардын ишенимге ээ болгон, согуштарда жанын аябаган, өлкөнүн жыргалчылыгы үчүн курман болгон. Мына ушундай кадимки сапаттарынын аркасында ал ата-мекенди коргоочунун үлгүсү болуп калды. …жана ал курман болбогон болсо, мунун себеби, албетте, Хань династиясы үчүн өч алуу каалоосу болгон». Бирок, императордук чечимди сынга алган сөздөрү үчүн Сыма Цянь акыр-аягында бычуу жазасы менен жазаланган.

Күндүн нурлары тыт менен карагайдын башын гана жарык кылып, күндүн батышын кабарлайт деп айтпа. Батып бара жаткан күндүн нуру дагы эле асманды кызгылт көк түс менен жарыктандырат.

Цитата «Партиядагы пенсионер кадрлардын жана пенсия курагындагы алдынкы коомчулуктун өкөлдөрүнүн ичинен прогрессивдүү коллектив менен болгон жолугушууда» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮМДҮРМӨ

Кеңири таанылган ырдын саптары жолдош Си Цзиньпиндин чын ыкластуу камкордугу жана шашылыш каалоолору менен сугарылган боорукердиктин жана сулуулуктун образын жаратат. Карыя жолдоштордун мойнунда тарыхый өткөн мезгилдер жөнүндөгү эскерүүнү камтыган баа жеткис тажрыйба топтолгон жашап өткөн жылдардын оорчулугу жатат. «Кытай» деген алп кемени кечээки шамал менен жамгырдан ары-бери жылдырып, бүгүнкү нукка түшүүгө, эртеңки сууга кирүү мүмкүнчүлүгүн берип, эң оор күрөштү бүгүнкү кары-картаңдар өздөрүн аябастан башташкан. Азыр да бул адамдардын баштары агарып турганда, алар жөнүндө байыркы накыл сөз менен айтууга болот – «карыган тайгак күркөдө жатат, бирок анын ойлору миңдеген чакырым алыска багытталган; эр жүрөктү жоокер жаш эмес, бирок анын жүрөгү кайраттуулукка толгон».

Саясий билим, жеке тажрыйба жана талашсыз авторитет түрүндөгү уникалдуу артыкчылыктарга ээ болгон эски муун жаңы муундарга тажрыйбаны, колдоону жана шыктанууну өткөрүп берүүгө катышууга мурдагыдай эле өзүнүн сарпталбаган күчүн жана рухий ынтасын толугу менен багыттай алат. Улгайган жолдоштор жаштардын арасында эскинин жакшы салттарын орнотууга, эмгек фронтунун алдыңкыларынын сапаттарын тереңдетүүгө, баалуу тажрыйбаларды үйрөтүүгө, жаштардын арасында активдүү турмуштук позицияны тарбиялоого, ошону менен өздөрүнүн куч-кубатын жана иштерин жыргалчылыкка кошууга, ушул сыяктуу «эки кылым» күрөшүнүн максаттарына жетүү үчүн, айланасындагыларды жүрөгүнүн ысыгы менен жарыктандырып, жылытууну улантууга жөндөмдүү. Демек, Си Цзиньпин партиянын отставкадагы кадрларын шыктандырат, алар формалдуу түрдө пенсияга чыкса да, сырткы көрүнүшүн жаш болбосо да, жан дүйнөсү жаш бойдон калууда, бирок жоокердик духун сактап, сарпталбаган күчүн жана духун элдин Кытай арзуусуна жетүү жолун жарыктандырууга багыттоодо.

ОРИГИНАЛ

Алдыда келе жаткан карылык, кимдин түйшүгү менен жашашы керек деген ойлор кимди тынчсыздандырбайт?

Эт арыктап барат, демек кемерди катураак тартуу керек болот, чач төгүлүп барганда, баш кийимди бир тарапка кыйшайтууга туура келет.

Көзүмдүн көрүүсү начарлап, китеп окууга мүмкүнчүлүгүм жок, болгону жыл өткөн сайын ооруларды эрмендин жалбырактарын күйгүзүү менен менен дарылайм.

Көп нерсени баштан кечирип, дарыя сууларынын алыстап баратканын көргөндөй жылдардын өтүп баратканын күзөтүп турам.

Ойлоп көрсөм, карылыктын да өзүнө жараша жагымдуулугу бар, андыктан муң басууну жеңип, жүрөк жеңилдик сезимине толот.

Күндүн нурлары тыт менен карагайдын башын гана жарык кылып, күндүн батышын кабарлайт деп айтпа. Батып бара жаткан күндүн нуру дагы эле асманды кочкул оң менен жарыктандырат.

Лю Юйси, «Чоу ле тянь юн лао цзянь ши» («Ле Тянь жиберген «Карылык жөнүндө ыр» ыраазычылык билдирген жооп ыры»), Тан доору

КОММЕНТАРИЙ

«Ле Тянь тарабынан жиберилген «Карылык жөнүндөгү ыр» аттуу жооп ыры тан акыны Лю Юйси (псевдоними Мэн Дэ, «Арман табуу») тарабынан жазылган болуп, ал өзүнүн боорукер досу Бой Цзюйга ( псевдоними Лэ Тянь, «Асманда кубануу») ыраазычылык жообу катары жиберилген. Эки акын тең чыгармаларын «Карылык жөнүндөгү ыр» деп атаганы менен поэтикалык формада жашоого ар кандай көз караштарды билдиришкен».

Лю Юйси менен Бо Цзюйи бир эле жылда – биздин замандын 772-жылы туулган. Жылдар ичинде акындар бири-бирине чыгармаларын тартуулашып, атүгүл «Лю менен Бодун ырларынын альманахы» аттуу биргелешкен поэзия жыйнагын чыгарышкан. Тан императору Вэнь-цзундун (836-ж.) «Кайчэн» («Жетишкендиктердин башталышы») деген ураандын астында башкаруусунун биринчи жылынын күзүндө 64 жаштагы Лю Юйси такты мураскорунун коногу катары борбор шаар Лоянга келген, Бо Цзюй да ушул кезде ошол жерде болгон. Башында Бо Цзюй «Карылык жөнүндө Мэн Дэге белек ыр» деген ырды жараткан: «Мына биз экөөбүз карып калдык жана өзүбүзгө суроо берип жатабыз: кары болуу кандай деп? Көрүү начарлап, түндө эрте уктоого тартат, баш иретсиз, чач таралбайт. Кээде үйдөн чыгып кетем, анда да таякка таянып, бирок көбүнчө кечке чейин үйдө бекинип отуруп калам. Тунук күзгүгө кароого өтө жалкоомун, ал эми китептерден кичине тамгаларды окуу да азаптуу. Барган сайын эски досторумду эстейм, мурдагы жаштыгымдын калдыктары байкалбайт. Ал эми менде жалан курулай жолугушуулар жана сүйлөшүүлөр үчүн гана энергия калды». Поэмада автор улгайган адамдардын физиологиялык жана психологиялык белгилерин кеңири сүрөттөп, өзүнүн пессимизмин ачык айткан.

Бо Цзюйнин көңүлү чөккөн жана пессимизминен айырмаланып, Лю Юйсинин поэтикалык жообу жашоону тастыктайт. Тактап айтканда, «Күн нурлары тыт менен карагайдын башын гана жарык кылып, күндүн батышын кабарлайт деп айтпа. Батып бара жаткан күндүн нуру дагы эле асманды кочкул өң менен жарыктандырат» деген жакшы мүнөздү жана оптимизмди, ошондой эле автордун жашоого болгон активдүү жана позитивдүү көз карашын толук чагылдырган миң жылдык тарыхы бар атактуу сөзгө айланган.

Жүрөгүңүз үстүнөн бийлигиңиз болбосо, чексиз асманды багынта албайсыз.

Цитата «ККПнын XVIII съездинде ККП БКнын тартипти камсыз кылуу боюнча комиссиясынын 6-жалпы заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Келтирилген ырдын автору Цин акыны Гун Цзычжэнь. Өз сөзүндө Си Цзиньпин бул акындын дагы бир ырынан: «Жүрөк – дененин кожоюну жана акылмандыктын башкаруучусу» деген фразаны келтирет. Эки сөз тең бир ойду билдирет: жүрөк – ой булагы, рухтун негизи, жакшылыктын төрөсү, адамдын бардык ниетинин, иш-аракетинин башталышы. Адамдын ой жүгүртүүсү жана иш-аракетинин мүнөзү анын ички дүйнөсү менен аныкталат. Таза жүрөк, бийик ой адамды «жүз ууга кол тийбес» кылып, ага түгөнгүс күч-кубат берет. Ар кандай иш жан менен жасалууга тийиш, жан куч-кубаттын булагы болуп кызмат кылууга тийиш, жанды күрөшкө жумшоо керек, жан пландарды орундатуунун ачкычы болуп калууга тийиш.

Антикалык илимпоздор феодалдык доордун этикасына жана моралына таянып, «Жүрөк жөнүндө окуусун» – руханий-адептик жактан өзүн-өзү өркүндөтүү, чындыкка, ой тазалыгына тарбиялоо, максатты түшүнүү жана жашоодо өз ордун табуу жөнүндөгү окууну түзүшкөн. Өз кезегинде партиянын «Жүрөк жөнүндө окуусунда» идеологиялык тарбиялоого, марксизмдин принциптеринин негизинде инсанды калыптандырууга көңүл бурулган. Эгерде партиялык кызматкердин «Жүрөк жөнүндө окуусун» түшүнүүсү канааттандырарлык эмес болсо, ынанымдардын кебелбестигине доо кетирип, принциптерден чегинүү, натыйжада душмандын курчоосунда «багынуу» жолуна түшүү тандалып алынат. Мына ушундан улам партиялык башкаруунун ар тараптуу катаалдыгы тартипти катуу сактоону жана «кызыл сызыкты» сактоону гана эмес, нормаларга жана тыюу салууларга көңул бурууну да талап кылат. Партиялык катаалдуулук көбүрөөк даражада партиянын «Жүрөк жөнүндө окуусунун» негизинде жекече өркүндөтүүгө, партия мүчөлөрүнүн «адам» жөнүндөгү принципти негиз катары жана «жүрөктү» ачкыч катары түшүнүүсүнө, моралдык сапаттарды чыңдоого багытталган жана идеалдарга берилгендикке каратылган.

ОРИГИНАЛ

Чыныгы жолдун кудуретинин үнү табияттын бардык үндөрүнөн күчтүүрөөк, бирок адамдын жүрөгүндө жашап жаткан бул коркок нурлар күчтүн жаркыраган нурун ачуусу үчүн өжөрлүк жана аракет керек. Жүрөгүңүз үстүнөн бийлигиңиз болбосо, чексиз асманды багынта албайсыз.

Феникс менен оттуу куш өзү үчүн карагайдын кургак бутактарын тандабайт. Асмандык рух жан дүйнөсү таза жана асманга ачык болгондорго түшөт.

Жүрөгүмдүн үнүн угуп, укпай калам дүйнөнүн ызы-чуусун. Жоктукта мен жолдун чындыгына ишенимдүү бойдон калам, жашоодо менин рухум бекерчиликтен эркин.

Ушундай жол менен гана океандарды батышты көздөй агызууга жана күндү чыгыштан кайра чыгууга бурганга окшош күчкө толууга болот.

Гун Цзычжэнь, «Жаздан күзгө чейин ар түрдүү ойлорду камтыган 15 ырдын антологиясы» (биринчи ыр)

КОММЕНТАРИЙ

«Жаздан күзгө чейин ар түрдүү ойлорду камтыган 15 ырдын антологиясы» – Цин доорунун аягындагы прогрессивдүү ойчул Гун Цзычжэнь жараткан Тан акындарынын классикалык стилиндеги поэтикалык чыгарма. «Жүрөгүң үстүнөн бийлик болбосо, чексиз асманды багынта албайсың» деген сөз чыгарманын биринчи сабынан алынып, акындын «жүрөк күчү» түшүнүгүнө берилгендигин толук чагылдырат. Ырдын өзөгү сырткы дүйнөнүн кийлигишүүсүн жеңүүгө рухтун күчү жетет деген ойду ачык баяндайт.

«Жүрөгүң үстүнөн бийлик болбосо, чексиз асманды багынта албайсың» деген сөз, эгер адам өз жанын башкара албаса, объективдүү чындыкка баш ийе албайт дегенди билдирет. 1822—1823-жылдардагы башка ырлар жыйнагында «Жэнь жылынан Гуэй жылына чейин пайда болгон ойлор жана байкоолордун жыйнагы» деген ырлар жыйнагында Гун Цзычжендин төмөнкүдөй сөздөрү бар: «Жүрөк күчү жок адамдар карапайым адамдар. Чоң өч алуу, чоң оорудан айыгуу, чоң тоскоолдукту жеңүү, чоң планды аткаруу үчүн жүрөктүн күчү абдан керек». Дүйнөдө «жүрөктүн күчүн» талап кылбаган бир дагы нерсе жок. «Жүрөктүн күчү» болгондо гана адам ар кандай жоопкерчиликти ала алат, кандайдыр бир максатты көрсөтө алат. Чындыгында, Гун Цзычжендин укмуштуудай таланты жана адамдан тышкаркы эрки, зор умтулуулары, бай жана күчтүү поэтикалык образдары жана чексиз сулуулук үлгүлөрү да анын өзүнүн «жүрөк күчү» менен келип чыккан.

Адам нерселерди байкап жатканда анда түшүнбөстүк пайда болот, анын жүрөгү нерселердин маңызын туура аныктай албайт жана бул учурда тышкы дүйнөдөгү нерселердин билими даана боло албайт.

Цитата «Бүткүл кытайлык партиялык мектептин жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Жүрөк нерселердин маңызын туура аныктай албаганда, б.а. пайдубал туруктуулугун жоготкондо сөзсүз баш аламандык жана олку-солкулук пайда болот; эгерде сизде күчтүү ички колдоо болгондо гана эмне туура, эмне туура эмес, эмне чын жана эмне бурмаланганын ишенимдүү баалай аласыз. Си Цзиньпин биринчи кезекте ишенимди бекемдөөгө, партиянын идеалдарына ишеним туусун бийик кармоого жана партиялык мектепти партия кылган принциптерди бекемдөөгө багытталган партиялык мектептин жакшы ишинин негизин көрсөтүү үчүн классикалык сөздөн пайдаланган. Коммунизмге ишенүү жана партиялык мектептердин алардын ысмына толук ылайык келиши эч кандай куру ураандар жана кыйкырыктар болбостон, партиялык мектептердин ишинин бардык жактарынан көрүнүшү керек. Маселен, партиялык мектептерде окууну уюштуруу негизинен теориялык жана партиялык окууга багытталууга, партиялык жетекчи кызматкерлердин духун чындоого, партиялык идеалдарга ишенимди чыңдоого кызмат кылууга тийиш.

Эгерде партиялык окууга зыян келтирип, жогорку адистештирилген техникалык ыктарга басым жасалса, туура саясий курстан четтөөлөр пайда болгонго чейин «ызы-чуулу коноктор үй ээсин сууга чөктүрөт» дегендей, орто билим берүү башкы нерсеге көлөкө түшүрө баштайт. Маселен, коомдук ой-пикирдин ар кандай агымдарынын алдында партия четте калбастан, «согуштун кыйкырыгын көтөрүп, кылычын жаркылдаткандай» тайманбастык менен өз позициясын билдирип, авторитетти көрсөтүүгө тийиш. Марксизмдин рухий чебин коргоп, илимий билимдер аркылуу шектенүүнү жана күмөндүүлүктү жок кыла билүүгө тийиш. Кандай гана жагдай болбосун, Си Цзиньпин белгилегендей, «партия туура саясий багытты бекем кармашы керек жана бул негиз».